Hitit İlahiyat Dergisi (Dec 2021)
Katılım Sigorta (Tekâfül) Ve Muhasebe Süreci
Abstract
Risk, en kısa ve öz haliyle, gelecekteki belirsizlikler olarak tanımlanabilmektedir. Bir an sonrası bile garanti altında olamayan insanoğlu, her eyleminde risk ile karşı karşıya gelebilmektedir. Riskin ortaya çıkma ihtimali gerçekleşecek eylemleri etkilemektedir. Alınacak kararlarda risk faktörü her zaman göz önünde bulundurulmaktadır. Edinilen bir varlığın, gerçekleştirilen bir yatırımın vb. risklere karşı korunması için çeşitli yöntemler geçmişten beri uygulanmaktadır. Ancak risklere karşı korunmak için geliştirilen her yöntem İslam hukuku açısından uygun görülmemektedir. İslam hukukunda helal yol ve yöntemlerle risklere karşı korunmak uygun görülmektedir. Risklere karşı korunmada sigorta kavramı ortaya çıkmaktadır. Sigorta, ödenen belli bir prim karşılığında meydana gelen zararın tazmin edilmesi olarak tanımlanmaktadır. Kişi ya da kuruluş, sigorta şirketine belirli bir ücret ödemekte, sigorta şirketi de ortaya çıkabilecek zararı belirli bir limit dâhilinde tazmin etmeyi üstlenmektedir. Sigorta şirketi toplamış olduğu primlerden oluşan fonları İslami prensiplere riayet etmeden her türlü yatırımda değerlendirebilmektedir. Riskin satılması, toplanan fonların İslami prensiplere aykırı yatırımlarda da değerlendirilebilmesi gibi sebeplerden dolayı konvansiyonel sigortanın İslam hukukuna aykırı yönlerinin olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Konvansiyonel sigortanın İslam hukukuna aykırı yönlerinin bulunması sebebiyle İslami hassasiyete sahip bireylerin riskten korunmaları için alternatif bir yöntem olarak tekâfül geliştirilmiştir. İslam hukuk kurallarına uygun olması hasebiyle İslami sigorta olarak da adlandırılan tekâfül; dayanışma, karşılıklı yardımlaşma, bağış ve ortaklık kültürüne dayanan bir sigorta türüdür. Konvansiyonel sigortada, satın alma sözleşmesi ile risk transfer edilmektedir. Tekâfülde ise bağış sözleşmesi ile risk paylaşılmaktadır. Tekâfül sisteminin katılımcı, tekâfül fonu ve katılım sigorta şirketi olmak üzere üç unsuru bulunmaktadır. Uygulamada katılım sigorta şirketinin kâr amacı güttüğü, bu durumun katılım sigorta sisteminin karşılıklı yardımlaşma kültürüne aykırılık teşkil ettiği ifade edilerek eleştirilmektedir. Katılım sigorta şirketi, karşılıklı yardımlaşma amacı ile bir araya gelen katılımcılar tarafından oluşturulan tekâfül fonunu belirli bir ücret mukabilinde işleten şirkettir. Katılım sigorta şirketi bir işletme olması hasebiyle kâr amacı gütmektedir. Tekâfül sistemindeki karşılıklı yardımlaşma ise katılımcılar arasında gerçekleşmektedir. Görüleceği üzere katılım sigorta şirketi tarafından belirli bir ücret mukabilinde katılım sigorta fonunun işletilmesi, katılım sigorta sisteminin karşılıklı yardımlaşma kültürüne aykırılık teşkil etmemektedir. Tekâfül, İslami bankacılık faaliyetlerinin gelişimi ile birlikte gelişme göstermiştir. İslami bankacılık, Türkiye’de katılım bankası ismiyle anılmaktadır. Katılım bankacılığı faaliyetlerinde sigorta ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Katılım bankacılığı faaliyetlerinde ortaya çıkan sigorta ihtiyacı ile birlikte katılım sigortacılığı gelişme göstermektedir. Nitekim katılım bankaları, katılım sigorta şirketi kurmak sureti ile bu ihtiyaca çözüm üretmeye çalışmaktadırlar. Çalışmanın amacı, tekâfül sistemini tanıtarak muhasebe uygulama sürecini ele almaktır. Çalışmada ilk olarak tekâfül kavramından bahsedilecek daha sonra tekâfül şirketi ile işletme arasında gerçekleştirilen tekâfül sözleşmesi bağlamında kurgulanan örnek ile muhasebe kayıt süreçleri uygulamalı olarak ele alınacaktır. Kurgulanan tekâfül sözleşmesi örneğiyle hem tekâfül şirketinin hem de işletmenin muhasebe kayıtları ayrı ayrı gösterilecektir. Muhasebe uygulamalarında tekâfül (katılım sigorta) şirketleri konvansiyonel sigorta şirketlerinin kullanmış oldukları Tek Düzen Hesap Planını kullanmaktadırlar. Faaliyet yapıları farklılık arz eden iki şirketin aynı hesap planını kullanması uygun görülmemektedir. Katılım sigorta şirketlerinin faaliyet yapılarına özgü Tek Düzen Hesap Planı ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda İslami Finans Kuruluşları Muhasebe ve Denetim Kuruluşu (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions / AAOIFI) tarafından da önerilen şekilde katılım sigorta şirketlerinin iki ayrı hesap tutmak sureti ile bilgi kullanıcılarına kendi hesaplarını ve tekâfül fonunu ayrı ayrı sunması gerekmektedir. Çalışma tekâfül ve muhasebe süreci ile ilgili olarak literatüre, alana ilgi duyan araştırmacılara, muhasebe meslek mensuplarına, kısaca bilgi kullanıcılarına katkı sağlaması açısından önem arz etmektedir.
Keywords
