Trabzon İlahiyat Dergisi (Jun 2022)
Osmanlı Matbuatında Önemli Bir Yayın Türü: Özel Kişi ve Kuruluşlarca Hazırlanan Takvimler (1876-1909)
Abstract
Osmanlı’nın erken dönemlerinden itibaren halkın aşina olduğu, müneccimbaşılar tarafından hazırlanan ve varlığını devletin resmî bünyesinde -saray ve çevresinde- muhafaza eden takvim türü, Batı ile iletişim ve etkileşim sonrasında gelişmeye/çeşitlenmeye başlamıştır. Bu değişimin bir neticesi ve dönem neşriyatının yeni bir üyesi, özel kişi ve kuruluşlarca oluşturulan takvimlerdir. II. Abdülhamid döneminden itibaren matbu takvim sayısında hızlı bir artış meydana gelmiş, Türkçe, Arapça, Fransızca, Sırpça, Ermenice, Rumca, İbranice, İspanyolca, Bulgarca vd. dillerde pek çok takvim hazırlanmıştır. Modern tarih araştırmalarında tarihlendirme yöntemine dair çalışmalar yer almasına rağmen, Osmanlı’da tab‘ edilen takvimleri konu edinen az sayıda inceleme bulunmaktadır. Ayrıca güncel literatürde takvim kavramının çok anlamlı kullanımı, birtakım problemlere de neden olmaktadır. Çalışmamızın temel gayesi, özel kişi ve kuruluşlarca oluşturulan takvimlere yönelik bütünleyici, tasnif edici bilgiler sunabilmek; hazırlandıkları dönem içerisinde önemli bir matbuat türü olduğunu vurgulayabilmektir. Bu doğrultuda öncelikle modern araştırmalarda takvim kelimesinin çok anlamlı kullanımının oluşturduğu problem ortaya konulmaya çalışılmış ve sorunun çözümüne yönelik bir teklif sunulmuştur. Daha sonra takvim, salnâme ve almanak türü eserler arasındaki ilişkiye değinilmiştir. Son olarak Osmanlı arşiv belgeleri ışığında –II. Abdülhamid dönemi ile sınırlandırılarak- özel kişi ve kuruluşlarca takvim neşir hareketliliği incelenmiş, bu eserlerin baskı sayıları, boyut, fiyat ve içeriklerine yönelik birtakım bilgiler sunulmuş, dönem içerisinde hazırlanan takvimlerin listesini içeren bir tablo eklenmiştir.
Keywords
