زبان و ادب فارسی (Sep 2021)

تحلیل فرایند بسط معنایی گفتمان در مخزن‌الاسرار نظامی (با تکیه‌بر نظریۀ روش سازی معنایی ونسان ژوو)

  • فضل الله خدادادی

DOI
https://doi.org/10.22034/perlit.2021.47330.3133
Journal volume & issue
Vol. 74, no. 243
pp. 93 – 111

Abstract

Read online

تعمق در بوطیقای روایتِ مخزن‌الاسرار نظامی نشان می‌دهد که کلیت ساختار این اثر، گفتمانی مشتمل بر بیست مقاله با موضوعات متنوع است که شاعر در هر مقاله برحسب گفتمانی اخلاقی- دینی به طرح موضوعاتی نظیر آفرینش، جایگاه انسان، ارزش سخن، بی‌اعتباری دنیا و...پرداخته است. از دیدگاه نشانه - معناشناسی آنچه در این گفتمان مهم به نظر می‌رسد، روش چینش و توسعۀ معنایی کلام شاعر است، چراکه در هر مقاله از کلیات شروع کرده و به‌تدریج – به‌خصوص در ابیات پایانی هر مقاله-، سخن خود را با هنرمندی به سمتی می‌برد که سپسِ آن حکایتی مرتبط با موضوع و معنای گفتمان مقاله می‌آورد و با این کار علاوه بر معنای تازه بخشیدن به گفتمان، بستری برای ایجاد بسط و اثبات معنایی گفتمان فراهم می‌آورد. هدف پژوهش حاضر تحلیل فرایند بسط و اثبات معنا در گفتمان مخزن‌الاسرار است، بنابراین نگارنده جهت اثبات ادعاها و همچنین علمی‌کردن نتایج کار، از نظریۀ «روش سازی معنایی» ونسان ژوو (1997) مدد گرفته است. نتایج پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی- تحلیلی فراهم آمده نشان می‌دهد که نظامی در مخزن‌الاسرار در هر مقاله ابتدا اطلاعاتی کلی در یک گفتمان با فضای خاص می‌آورد، سپس با محدود کردن دامنۀ کلام، سخن خود را به حکایتی متصل می‌کند که مضمون آن با ارزیابی یک شخصیت داستانی، مؤید و بسط دهندۀ معنا و مضمون گفتمان در آن مقاله است.

Keywords