Sztuka i ideologia. Antysemickie cienie w twórczości Ryszarda Wagnera i ich konsekwencje

Abstract

Artykuł poświęcony jest różnym wariantom zastosowania dzieł operowych Wagnera do celów ideologicznych, począwszy od działań autora, po próby instrumentalizacji podejmowane przez odbiorców. Ujawnienie związków intertekstualnych między antysemickimi pismami teoretycznymi Wagnera a warstwą literacką oper pozwala stwierdzić, że sam autor stosuje swoje dzieła do propagowania antysemickich poglądów. Zaszyfrowane w utworach Wagnera antysemickie treści sprawiają, że dzieła Wagnera są niebezpiecznie wieloznaczne: z jednej strony zdają się nieść przesłanie miłości i humanizmu, z drugiej strony nienawiści i pogardy. Artykuł przedstawia ponadto konsekwencje zaprojektowania tych oper jako nośnika groźnego ładunku ideologicznego w formie nazistowskiej instrumentalizacji oraz powojenne próby defunkcjonalizacji, tzn. uwolnienia ich od poprzednich zastosowań. Szczególny rodzaj zastosowania dzieła sztuki – zakaz jego stosowania – wyłania się natomiast z obserwacji powojennej recepcji Wagnera w Izraelu.

Keywords

• ryszard wagner
• „pierścień nibelunga”
• „śpiewacy norymberscy”
• „parsifal”
• instrumentalizacja dzieła sztuki
• antysemityzm