بررسی پیامد آتش‌سوزی بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک در مراتع منطقه بدره (استان ایلام)

Abstract

سابقه و هدف: آتش‌سوزی یک تهدید بزرگ منابع طبیعی در جهان محسوب می‌شود و به‌عنوان عاملی مهم در تغییر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک می‌باشد. آگاهی از پیامدهای مثبت یا منفی آتش‌سوزی بر ویژگی‌های خاک از نظر مدیریت منابع طبیعی می-تواند حائز اهمیت باشد. این مطالعه با هدف بررسی اثر آتش‌سوزی در مراتع منطقه بدره استان ایلام بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک و نیز مقایسه آن با مناطق بدون آتش‌سوزی (شاهد) اجرا گردید. مواد و روش‌ها: پس از بررسی‌های صحرایی و میدانی در مراتع منطقه بدره در شرق استان ایلام، پنج نمونه خاک از عمق‌های 5-0 و 20-5 سانتی‌متری به‌صورت تصادفی جمع‌آوری و به آزمایشگاه منتقل شدند و تجزیه‌های فیزیکی (بافت، میانگین وزنی قطر خاکدانه، رطوبت اشباع و جرم مخصوص ظاهری) و شیمیایی (مواد آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، کلسیم و منیزیم محلول، ظرفیت تبادل کاتیونی) روی نمونه‌های خاک انجام گرفت. یافته‌ها: بیشترین مقدار شن (4/46 درصد) و سیلت خاک (4/24 درصد) در مرتع سوخته و بیشترین مقدار رس (39 درصد) در مرتع شاهد به‌دست آمد. آتش‌سوزی میزان میانگین وزنی قطر خاکدانه و تخلخل خاک را در مراتع سوخته در مقایسه با مراتع شاهد به‌ترتیب 28/14 و 76/8 درصد به‌طور معنی‌داری (05/0=α) کاهش داد. جرم مخصوص ظاهری خاک در مرتع سوخته در مقایسه با مرتع شاهد 1/9 درصد بیشتر بود. در عمق سطحی خاک آتش‌سوزی باعث افزایش رطوبت اشباع خاک به‌میزان 98/16 درصد در مقایسه با تیمار شاهد گردید. آتش‌سوزی مقدار ماده آلی خاک را از 66/2 درصد در مرتع شاهد به 19/2 درصد در مرتع سوخته به‌طور معنی‌داری (05/0=α) کاهش داد. اسیدیته خاک در مرتع سوخته (45/7pH=) نسبت به مرتع شاهد (07/7pH=) به‌طور معنی‌داری افزایش نشان داد. بیشترین میزان ظرفیت تبادل کاتیونی خاک (82/24 سانتی‌مول بار در کیلوگرم خاک) و کمترین (98/18 سانتی‌مول بار در کیلوگرم خاک) به‌ترتیب در خاک مرتع شاهد و سوخته حاصل گردید همچنین با افزایش عمق خاک، ظرفیت تبادل کاتیونی خاک 14/10درصد کاهش یافت. بیشترین فسفر قابل جذب خاک، منیزیم و کلسیم محلول در مرتع سوخته در عمق سطحی حاصل گردید. آتش‌سوزی در عمق زیرین خاک، تأثیر معنی‌‌داری بر مقدار فسفر قابل جذب، منیزیم و کلسیم محلول خاک نداشت.نتیجه‌گیری: به‌طور کلی نتایج نشان می‌دهد آتش‌سوزی در مراتع منطقه بدره استان ایلام بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک تأثیر داشته است به‌طوری‌که در بیشتر موارد باعث کاهش کیفیت خاک از لحاظ شیمیایی (کاهش ماده آلی، نیتروژن، ظرفیت تبادل کاتیونی) و فیزیکی (تغییر بافت، کاهش میانگین وزنی قطر خاکدانه، تخلخل و جرم مخصوص ظاهری) و در برخی موارد آتش‌سوزی با آزاد شدن عناصر غذایی نظیر فسفر، کلسیم و منیزیم در خاک باعث بهبود چرخه عناصر غذایی در خاک شده است.

Keywords

• آتش‌سوزی
• خاک مرتع
• میانگین وزنی قطر خاکدانه
• عمق خاک
• ماده آلی