Cumhuriyet İlahiyat Dergisi (Jun 2023)
Osmanlı Kaynakları Işığında Toprak Kadılığı
Abstract
16. yüzyıl Osmanlı adlî sistemi içinde gerek Rumeli gerekse Anadolu eyaletlerinde toprak kadısı olarak zikredilen bir kadılık türü bulunmaktadır. Mahiyeti itibariyle farklı değerlendirmelere konu olan toprak kadılığı, İsmail Hakkı Uzunçarşılı’dan itibaren Osmanlı tarihçileri tarafından teftişle görevli seyyar kadılık olarak ele alınmıştır. Son zamanlarda bazı hukuk tarihçileri toprak kadılığının mahalli bir kadılık olduğu fikrini ortaya atmışlardır. Bu sebeple öncelikle literatürdeki mevcut tartışmalar ele alınmıştır. Osmanlı kayıtlarında toprak kadısı tabirinin ne zaman ve nasıl kullanıldığı hususu üzerinde durulmuştur. Belgelerden hareketle bu kadıların ne gibi farklı özelliklerinin olduğu incelenmiştir. Merkezden gönderilen fermanların ihtiva ettiği görev ve sorumlulukları hakkında değerlendirme yapılıp bu meselenin kaza/belde kadılarının göreviyle ne kadar örtüştüğünün görüldüğü tespit edilmiştir. Yaklaşık iki yüzyıllık bir dönemde arşiv kayıtları, fetva kitapları, kadı sicilleri ve ilgili dönemlerde düzenlenmiş kanunnameler çerçevesinde irdelenmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda toprak kadılığı teriminin müstakil bir kadılığı değil, hadiselerin cereyan ettiği mahallin kadısı olduğu soncuna varılmıştır.
Keywords
