Jilvah-i hunar (Apr 2023)
خوانش بیش‌متنی عناصر نوشتاری در قالیچهمحرابی موزه دفینه
Abstract
قالیچههای محرابی دوره صفویه از جمله گونههای قالی است که در سده نوزدهم میلادی بهعنوان پیش‌متن سایر قالیچهها در ایران و ترکیه مورد استفاده قرار میگیرد. از آن‌جا که بدون خلق قالیچههای دوره صفویه امکان خلق قالیچههای ادوار بعدی ممکن نبود، بنابراین، روابط میان این متنها نه از نوع هم حضوری، بلکه از نوع برگرفتگی در نظر گرفته میشود. به نظر میرسد در این برگرفتگی، سبک یک‌سان و مضامین متفاوت است. لذا، در این برگرفتگی میتوان شاهد دگرگونیهای موضوعی و مضمونی بود. متن کلامی دراکثر قالیچههای صفوی برگرفته از آیات قرآنی است؛ ولیکن، متن کلامی در قالیچه موجود در موزه دفینه در دوره قاجار بیش‌تر شامل اشعار غنایی و تعلیمی میشود. حال پرسش این است: دگرگونیهای موضوعی و مضمونی در قالیچه موزه دفینه در قیاس با قالیچههای دوره صفویه چگونه قابل تبیین است؟ هدف از این پژوهش، تحلیل نشانگان کلامی قالیچه موزه دفینه با تکیه بر بیش‌متنیت ژنت است؛ و با توجه به برگرفتگی این قالیچه از قالیچههای دوره صفویه، برای رسیدن به پاسخی مناسب با استفاده از رویکرد بیش‌متنیت و روش توصیفی و تحلیلی میتوان به این نتیجه رسید که، رابطه این برگرفتگی در شکل کلی قالیچه همانگونی و از گونه پاستیش است. ولیکن، این برگرفتگی در عناصر کلامی از نوع تراگونگی و ترانزپوزیسیون است. با توجه به این تراگونگی میتوان گفت، دگرگونی در بیشمتن بیش‌تر تاکید بر مضمون است. چرا که این متون، سعی در بیان مضمونی متفاوت از سلوک و بقا و فنا فی‌الله را داشته و تلاش در نقد شرایط کنونی جامعه و یادآوری شرایط آرامشبخش و مفرح در دوره صفویه داشته است.
Keywords
