Eskiyeni (Sep 2021)
Arapçada ‘Mâ’ Edatının Anlam Türleri: Amme Cüzü Örneği
Abstract
Arapçada edatlar, özellikle bileşik cümleleri anlamada çok önemli bir yere sahiptir. Öyle ki, Arap dili alanında araştırma yapan ve eser telif edenler tarafından önem verilen konuların başında gelmektedir. Mâ edatı, bahsi geçen edatlardan olup nahiv bilginleri tarafından on farklı anlam ve görevde kullanıldığı tespit edilmiştir. Mâ edatının farklı anlam ve görevlerde kullanıldığını gösteren husus ise, edatın cümle içindeki konumudur. Mâ edatının her bir türünün kendine has şartları ve anlamları söz konusudur. Arapçada klasik tasnife göre kelime; isim, fiil ve harf olmak üzere üçe ayrılır. Bu araştırmada mâ edatının isim ve harf olmak üzere iki farklı görevde kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışma, iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde mâ edatının farklı görev ve anlamlarda kullanılması; ikinci bölümde ise mâ edatının amme cüzündeki kullanım türleri ele alınmıştır. Yapılan araştırmada mâ edatının amme cüzünde yetmiş defa zikredildiği tespit edilmiştir. Amme cüzünde zikredilen mâ edatının on dokuz yerdeki irab ve delaleti ile ilgili farklı görüşlerin ileri sürüldüğü görülmüştür.Yapılan araştırmada harf olarak kullanılan mâ edatının altı farklı türünün olduğu tespit edilmiştir. Harf olarak kullanılan mâ edatları; mâ en-nâfiye, leyse gibi amel eden mâ, mâ el-kâffe, mâ ez-zâide, mâ el-ibhâmiyye ve mâ el-masdariyye’dir. İsim olarak kullanılan mâ edatının ise dört farklı türünün olduğu tespit edilmiştir. İsim olarak kullanılan mâ edatları; mâ el-istifhâmiyye, mâ et-ta‘accubiyye, mâ eş-şartiyye ve mâ el-mevsûle’dir. Amme cüzünde geçen mâ edatlarının bazısının irabında ittifak edilmişken bazısında da ihtilafa düşülmüştür. Amme cüzünde geçen ve irabı konusunda ittifak bulunan mâ edatlarının sayısı elli birdir. Amme cüzünde geçen ve irabı konusunda ihtilaf bulunan mâ edatlarının sayısı ise on dokuzdur. Mâ eş-şartiyye ve mâ el-ibhâmiyye Amme cüzünde zikredilmemiştir. Geri kalan bütün mâ edatı türleri ise Amme cüzünde zikredilmiştir. Amme cüzünde on yedi defa zikredilen mâ el-istifhâmiyye Amme cüzünde en fazla zikredilen ve irabı konusunda en fazla ittifak bulunan mâ edatı türüdür. Amme cüzünde aynı anda iki farklı şekilde irab olunması mümkün olan mâ edatı türleri mâ el-mevsûle ve mâ el-masdariyye’dir. Her iki şekilde irab olması mümkün olan yer sayısı ise on beştir. Mâ edatının on farklı türünün bulunması Arap dilinin zenginliğini göstermektedir. Bu çalışmada Arap dilinin bu zenginliğinin Kur’ân-ı Kerîm’de varlık bulduğu gösterilmeye çalışılmıştır.
Keywords
