Tabâtabâî’nin Başvurduğu Sünnî Kaynaklar, Sünnî Müfessirlerin ve el-Menâr Sahibinin Görüşlerini Ele Alış Biçimi

Abstract

Bir müfessirin tefsirinde başvurduğu kaynakların bilinmesi kendisinden önceki âlimlerden, çağdaşlarından etkilenme düzeyini, özgün düşüncelerini tesbit etme ve müfessirin ilmî şahsiyetini ortaya koyma açısından önemlidir. Tabâtabâî, hem Şiî hem de Sünnî kaynaklara hâkimiyeti, sıklıkla Sünnî kaynakları kullanması, bu kaynakları tenkit etmesi, Şîa akidelerini Sünnî görüşlerle delillendirmesi ile diğer Şiî müfessirlerden ayrılır. Sıklıkla Taberî, Râzî, Zemahşerî, Şevkânî, İbn Kesîr’in tefsirlerine başvurur. Süyûtî’nin ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr isimli tefsiri ana kaynaklarındandır. Buhârî, Müslim, Nesâî, Muvatta’a da müracaat eder. Tabâtabâî, Sünnî âlimleri, müfessirleri genellikle ölçülü bir şekilde tenkit eder, her halukarda kendi mezhebî görüşlerini savunur. O, ‘ictimâî tefsir ekolü’nün, Muhammed Abduh ve talebesi Reşit Rıza’nın etkisinde kalır, Kur'ân’ın hidayet rehberi olduğunu savunur. Ancak muasırı olan el-Menâr tefsiri yazarları Abduh ve Reşit Rıza’yı Ehl-i Sünnet ile Şîa arasındaki tartışmalı konuları etraflıca ele almaları, Şîa’yı eleştirmeleri dolayısıyla sıkça tenkit eder, bazen de tenkidin dozunu arttırır. el-Mîzân tefsiri’nde müfessirin temel çıkış noktası, İsnâ Aşeriyye’nin inanç esasları olmakta, ahkâm ayetlerini mezhebî akidelerine göre tefsir etmektedir. Bazı ayetleri Ehl-i Beyt, imamet/hilafet ve Hz. Ali ile alakalandırmakta, mut’ayı, abdestte ayakların meshini savunmaktadır. Müfessir, Akaid konuları haricinde modern, akılcı, bilimsel, özgün fikirler ortaya koymuş, felsefeyi yorumlarıyla geliştirmiş, İslâmî ve modern ilimlere katkılar yapmıştır. Bu makalede, Tabâtabâî’nin başvurduğu Sünnî kaynaklar, başvuru biçimi, üslubu, gayesi, etkilenme düzeyi, ne gibi sonuçlara ulaştığı birçok örnekle ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Makale, müfessirin kullandığı bu kaynakları isim isim zikretmesi, bunlara başvururken izlediği yöntemi ve ulaştığı sonuçları geniş kapsamlı ele alması hasebiyle önemlidir. Çalışmada tahlil-terkip yöntemine başvurulmuş, analiz ve sentezler yapılmıştır. Müfessirin Sünnî görüşleri ele alış biçimi ortaya koyulurken genellikle tefsirine başvurulmuştur.