Hitit İlahiyat Dergisi (Dec 2021)
Keşfî’nin Te’dîb-nâme Adlı Eserinin Eğitsel Açıdan İncelenmesi
Abstract
İlk insandan bu yana kişinin gerek yaşadığı çağdaki gerek kendisinden sonraki nesillerle bilgi ve tecrübelerini paylaşma, onları iyi ve güzel olana yönlendirme isteği var olmuştur. Bu istekle ortaya çıkan nasihatler bazen doğrudan sözlü tavsiye şeklinde sunulmuş, bazen de sanatlı söyleyiş ile yazıya dökülerek edebî bir hâl almıştır. Türk edebiyatında, üzerinde en yaygın edebî türlerden biri hâline gelen bu eserler; manzum, mensur veya manzum-mensur karışımı formlarda karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa şiirin ezberi ve öğrenmeyi kolaylaştırması sebebiyle bu eserlerin yazımında çoğu zaman nazım tercih edilmiştir. Manzum nasihat-nâme adı verilen bu tür eserler; toplumu dinî, ahlakî ve sosyal açıdan eğitmeyi amaçlamıştır. Müellifler; öğütlerini etkili kılmak için ayet, hadis, kelâm-ı kibâr, atasözü ve deyimlerle süsledikleri eserlerinde hikâye ve menkıbelerin de eğitici gücünden istifade etmiştir. Çocuk eğitiminden karakter ve din eğitimine kadar pek çok konuda öğütler içeren manzum nasihat-nâmeler, eğitsel değeri yüksek eserlerdir. Ayrıca bireyi ve toplumu eğitmeyi hedefleyen nasihat-nâmeler, edebiyat ve eğitim disiplinlerinin ortak ilgi alanına girmektedir.Bu çalışmada manzum bir nasihat-nâme olan Teʾdīb-nāme isimli eserin eğitsel açıdan tahlili ortaya konulmuştur. Eserin müellifi 16. asır şairlerinden Keşfî’dir. Müellifin yaşadığı çağda birden fazla Keşfî mahlasını kullanan şair mevcuttur. Teʾdīb-nāme müellifini diğer şairlerden ayıran, “Atâ” isimli bir oğlunun olmasıdır. Atâ, Teʾdīb-nāme’nin de ortaya çıkmasına vesile olan kişidir. Eser; Atâ’nın, babası Keşfî’den on yaşından yüz yaşına kadar yapıp yapmaması gerekenleri kendisine anlatan bir kitap yazmasını istemesi üzerine telif edilmiştir. Bu durum, Teʾdīb-nāme’nin yazılış amacı itibariyle bir babanın oğlunu eğitmek için yazdığı bir eser olduğunu açıkça göstermektedir. Bu açıdan Teʾdīb-nāme, Keşfî’nin düşünce yapısını ve eğitim anlayışını ortaya koyması bakımından önemlidir.Teʾdīb-nāme’nin eğitsel açıdan incelendiği bu çalışmada, öncelikle eserin müellifi Keşfî’nin hayatı, edebî şahsiyeti, eserleri ile bilgiler verilmiş ve Teʾdīb-nāme adlı eser ana hatları ile tanıtılmıştır. Muhteva incelemesi yapılırken 2006 yılında Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsünde Sibel Üst tarafından hazırlanan Keşfî Teʾdīb-nāme (İnceleme-Metin) isimli yüksek lisans tezinden istifade edilmiştir. Okunuşundan emin olunamayan kelimelerde eserin Atatürk Üniversitesi, Seyfettin Özege Kitaplığı, Agâh Sırrı Levend Koleksiyonu’nda 271 ASL arşiv numarası ile kayıtlı orijinal nüshasına başvurulmuştur.Çalışma, Keşfî’nin eğitim anlayışı, eğitim dili ve eserin muhtevası olmak üzere üç başlık altında düzenlenmiştir. Keşfî’nin eğitim anlayışı “İnanç ve Duygu Temelli Eğitim, İhtiyaç Temelli Eğitim ve Yaşam Boyu Eğitim” şeklinde sınıflandırılarak ele alınmıştır. Müellifin eğitim dili ise oğlu için kullandığı hitaplar, nasihatlerindeki dil ve üslup özellikleri, içeriği sunarken başvurduğu eğitsel unsurlar üzerinden tahlil edilmiştir.Teʾdīb-nāme’nin içeriği; hayatın tamamını kapsamakta ve muhatabın yaş aralığı beş ya da on yıllık dilimler hâlinde sunulmaktadır. Bu sebeple eserin kurgusuna paralel olarak ilgili nasihatler “Son Çocukluk Dönemi, Ergenlik Dönemi, İlk Yetişkinlik Dönemi, Orta Yetişkinlik Dönemi, Son Yetişkinlik Dönemi” şeklinde kategorize edilerek gelişim dönemlerine göre incelenmiştir.Pedogojik ve androgojik açıdan İslam eğitim anlayışı ile örtüşen Teʾdīb-nāme, Keşfî’nin oğlunun şahsında toplumun diğer üyelerinin eğitimine katkı sunmayı amaçlayan bir eserdir. Eserin muhteva incelemesi yapılırken yazıldığı çağdaki eğitim sorunlarının günümüzdekilere paralel olduğu görülmüştür. Eser; okuyucusuna, şahsî hayattan dinî, ailevî ve sosyal hayata kadar pek çok konuda bilgi ve tavsiye sunmaktadır. Onu, dünya ve ahiret saadetine ulaştıracak bir rehber vazifesi gören eserin telkin ettiği öğütler, bugünün eğitim anlayışına ışık tutacak niteliktedir
Keywords
