İlahiyat Tetkikleri Dergisi (Dec 2019)
Tümel Cevher ve Tümel Arazların Yüklem Olma Durumları ve Buna Dair Bir Tartışma: Aristoteles-Fârâbî-İbn Rüşd
Abstract
Aristoteles, Kategoriler adlı eserinin girişinde dört varlık sınıfından bahseder. Onun tarafından bu varlık sınıfları, bir konuda bulunmaksızın konuya yüklenen, bir konuda bulunup da konuya yüklenmeyen, hem konuda bulunan hem de konuya yüklenen ve ne bir konuda ne de bir konuya yüklenen şeklinde dile getirilmektedir. Bunlar, Fârâbî ve İbn Rüşd tarafından sırasıyla tümel cevher, tekil araz, tümel araz ve tekil cevher olarak ifadelendirilir. Önermeler mantığında bu varlık sınıfları, konu-yüklem ilişkisi bağlamında bir öneme sahiptir. Bu açıdan bunlardan sadece tümel varlıklar, yani tümel cevher ve tümel arazlar bir konuya yüklem olabilirler. Fârâbî, yüklem olan tümellerin durumunu, yüklendikleri konunun zatı ve arazlarına ilişkin bilgi vermesi bakımından değerlendirmektedir. Buna göre tümel cevher, sadece konunun zatına ilişkin bilgi verirken; tümel araz, hem konunun zatına hem de arazlarına ilişkin bilgi vermektedir. İbn Rüşd ise Fârâbî’nin bu yaklaşımını tümellerin yüklendikleri konuların birlik ve çokluğu açısından Aristoteles’in maksadına aykırı, dolayısıyla yanlış bulur. İşte bu çalışma, yüklem olabilen varlık sınıflarından tümel cevher ve tümel arazların yüklem olma durumlarını, adı geçen üç filozof üzerinden incelemeye çalışmaktadır. Burada öncelikle Aristoteles’in varlık sınıfları ve İbn Rüşd’ün buna yönelik yorumları, ardından yüklem olabilenlere dair Fârâbî’nin yaklaşımı, son olarak da İbn Rüşd’ün Fârâbî eleştirilerinden hareketle her iki filozof nazarında oluşan farklılık çözümlenerek, değerlendirilmeye tabi tutulmaktadır.
Keywords
