مطالعات قرآن و حدیث (Mar 2020)
عوامل ایجاد اختلاف نسخه در میان اصول و مصنّفات متقدّم امامیه
Abstract
از ویژگی‌های بارز حدیث اسلامی، خصوصاً حدیث شیعه، انتقال مکتوب آن در طی نسل‌های متمادی است. این ویژگی گرچه مزیّتی مهم به شمار می‌آید اما مشکلاتی نیز ناگزیر به همراه دارد. یکی از این مشکلات مسئله پیدایش اختلاف در نسخه/تحریر‌های کتب حدیثی است که از قرون متقدّم تاکنون از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و هست. در دوران پیش از شیخ طوسی که هنوز دیدگاه حجّیّت تعبّدی خبر چندان مورد توجّه امامیه، خصوصاً در بغداد، نبود، یافتن نسخه‌های مورد اعتماد از کتب حدیثی، از مهم‌ترین فعّالیت‌های فقها و مکاتب حدیثی امامی به شمار می‌رفت و پس از پذیرش این دیدگاه نیز، اختلاف نسخه‌های کتب حدیثی، خود را در موضوع تعارض روایات نمایان می‌نمود. با این حال، مسئله اختلاف نسخه‌های کتب متقدم امامی تاکنون به صورت مجزّا مورد بررسی قرار نگرفته و عوامل آن واکاوی نشده است. با شناخت این عوامل، علت ترجیح یک نسخه از یک کتاب حدیثی، توسط محدثین متقدم امامی آشکار و در یافتن نسخه و متن اصیل یک روایت و رفع تعارض میان روایات موفق‌تر خواهیم بود. در همین راستا با معرفی روش «تحلیل کتابشناسی» و با استفاده از این روش، عوامل اختلاف نسخه در کتب متقدّم امامی را شناسایی و برای هر مورد نمونه‌هایی ارائه می‌نماییم. در نتیجه این بحث، چهار عامل کلی جعل، تصحیف و تحریف سهوی، شتاب در اجازه و اختیار راوی از عوامل اختلاف نسخه در کتب متقدّم امامی شناخته شد.
Keywords
