Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Nov 2021)
The Critical Edition of Saʿd al-Dīn al-Taftāzānī’s (d.792/1390) Treatise Entitled Sharḥ Dībājat al-Miṣbāḥ and Its Evaluation in Terms of al-Naḥw
Abstract
Kendi döneminde İslami ilimlerin özellikle delalet merkezli gelişen disiplinlerinde özgün, derinlikli ve orijinal bakış açısı ile ön plana çıkmış en önemli şahsiyetlerden birisi olan et-Teftāzānī, nahiv alanında da oldukça yetkin bir ilim adamıdır. Et-Teftāzānī, el-Muṭarrizī’nin (ö.610/1213) el-Miṣbāḥ adlı eserinin mukaddimesi üzerine yazdığı şerhte nahivcilik yönünü ortaya koymuş ve bu risalesinde adeta muhtasar bir nahiv eseri telif etmiştir. Özellikle lafzi ve manevi izafet (el-iḍāfetu’l-lafẓiyye, el-iḍāfetu’l-maʿneviyye), harfle irab (el-iʿrāb bi’l-ḥurūf), atıf (el-ʿaṭf) ve zarf-ı mustakarr (eẓ-ẓarfu’l-mustaḳarr) gibi nahiv ilminin ana konuları ile bazı edatların kökeni konusunda oldukça doyurucu bilgiler verdiği bu eserinde, Basra ve Kufe ekolünün görüşleri ile ez-Zemaḫşerī (ö.538/1144) ve İbnu’l-Ḥācib (ö.646/1248) gibi nahiv alanında tebarüz etmiş iki dilciden naklettiği değerlendirmeleri oldukça sistematik bir şekilde mezcetmiştir. Ayrıca zaman zaman soru-cevap şeklinde bazı meseleleri tartışarak nahiv analizi babında metodik bir yaklaşım sergilemiştir. Bu çalışmada et-Teftāzānī’nin bahsi geçen şerhi tahkik edilmiş ve bu eser özelinde şarihin nahivcilik yönünün genel çizgileri ortaya konmaya çalışılmıştır.
Keywords
