Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi/Sakarya Hukuk Dergisi (Dec 2024)
Amerikan İdare Hukuku’nda Beklenen Gelişme: Chevron Doktrini Artık Hükümsüz
Abstract
Chevron doktrini, Amerika Birleşik Devletleri’nde idarenin hukuki düzenlemeler yaparken ve uygularken, yasaları ve hukuki metinleri yorumlama yetkisinin yargısal denetiminde kullanılan önemli bir ilkedir. Amerikan idare hukukunda çığır açan Chevron, idarenin takdir yetkisini destekleyerek mahkemelerin idarenin hukuki yorumlama yetkisine riayet etmesi gerekliliği sonucunu doğurmuştur. Chevron doktrini, Amerikan Yüksek Mahkemesi’nce 1984 tarihli Chevron U.S.A., Inc. v. Natural Resources Defense Council, Inc. davasında ortaya konulmuştur. Chevron, 1984’ten itibaren Yüksek Mahkeme ve federal temyiz ve bölge mahkemeleri tarafından birçok davada sıklıkla kullanılmıştır. Doktrin; uzmanlık ve teknik bilgi, verimlilik, demokratik hesap verebilirlik ve yargı yükününün hafifletilmesi gibi nedenlerle savunulmasının yanı sıra hukukçular ve siyasetçiler tarafından yoğun eleştirilere maruz kalmıştır. Chevron’a yöneltilen eleştirilerin başında; kuvvetler ayrılığı ilkesine aykırılık, yargı organının ve bağımsızlığının zayıflatılması, aşırı yetki kullanımı, hukuki belirsizlik ve uygulamadaki tutarsızlıklar gelmektedir. Özellikle son dönemlerde, yoğunlaşan eleştirilerin de etkisiyle mahkemelerin Chevron’u uygularken temkinli davrandığı ve doktrinin uygulanabilirliğinin önemli ölçüde azaldığı ortaya konulmuştur. En nihayetinde Chevron doktrini, 28 Haziran 2024’te Loper Bright Enterprises v. Raimondo davasında Yüksek Mahkeme tarafından oyçokluğuyla iptal edilmiştir. Chevron’un iptalinin; idarenin yasaları ve hukuki metinleri yorumlama yetkisini büyük ölçüde sınırlayacağı, mahkemelerin idarenin yorumlarına riayet etme zorunluluğunu ortadan kaldıracağı ve yargının rolünü güçlendireceği düşünülmektedir. Bu çalışma, Chevron doktrininin tarihçesinin, kapsam ve temel prensiplerinin, yıllar içerisindeki değişiminin, günümüzde uygulanabilirliğinin ve iptalinin idarenin yargısal denetimi üzerindeki etkilerinin incelenmesini içerir.
Keywords
