Tetkik (Oct 2023)
Tefsir Tarihinde Elitizmin İzini Sürmek: Taberî Örnekliğinde Tahlil Denemesi
Abstract
Kur’ân tefsirleri temelde dil, muhteva ve yöntem farklılıkları bakımından öznelliğin tezahür ettiği metinlerdir. Müfessirin öznelliğini belirleyen en önemli unsurlardan biri, onun biyolojik ve entelektüel hayat hikâyesidir. Hayat hikâyesi; müfessirin ailesi, hocaları, öğrencileri gibi sosyal bağlarını içeren; yetiştiği coğrafya, ilim tahsili, bu amaçla seyahat ettiği mekânlar ve yaşadığı zamansal aralıkta hüküm süren siyasi iktidar, tarihsel süreçte cereyan eden önemli hadiseler ve kültürel ortam gibi kişiyi şekillendiren; bilgiye erişim, maişet kaygısı ve statü gibi kişiyi kuşatan geniş bir parantezdir. Bu makalenin konusu, bahsi geçen parantezdeki içeriğin bir kısmı ile telif edilen metinler arasındaki ilişkidir. Tefsir tarihinde elitizmin izini sürmeyi amaçlayan makale, müfessirin yaşadığı dönemdeki statüsü ile kaleme aldığı metin arasındaki ilişkiyi irdelemektedir. Biyografik sözlüklerden elde edilen verilerle statü ve elit konusunu somutlaştırmak için Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî (öl. 310/923) örneği seçilmiştir. Tefsir tarihçiliğini, sosyal tarih perspektifinden ele alarak ve nitel yöntemle hazırlanan makalede kuramsal tartışmalar ve kavramsal çerçeve bahsi ağırlıkta olmakla birlikte meselenin pratik boyutuna da değinilmektedir. Çizdiğimiz Taberî portresi, makalenin pratik boyutunun ilk aşamasıdır. İkinci aşaması ise Taberî tefsirinde iktisadi içerikli âyetlerin yorumunda müfessirin izahının ve vurgularının izlenmesidir. Taberî’nin yönetici elitlere karşı tutumu, mukabele edemediği hediyeyi asla kabul etmemesi, yönetici kesimin huzurunda ayağa kalkmaması, maişetini temin etmek için ağır işlerde çalışmak yerine atadan kalan toprakların geliriyle geçinmesi ve sosyal ağları gibi çeşitli bilgileri buluruz. Bu özelliklerin âyetlerin yorumuna yansımasını izlediğimizde çıkan netice, bizi biyografik sözlüklerin sunduğu malzeme ile müfessirin yorumu arasında bütünlük olduğu yargısına sevk eder.
