Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Mar 2021)
II. Abdülhamid Döneminde (1876-1909) Ekonomik Sebeplerden Dolayı Meydana Gelen Dış Göçler
Abstract
II. Abdülhamid dönemi Osmanlı ekonomisi birçok sebepten dolayı olumsuz yönde etkilendi. Rusya ile yapılan savaşın getirmiş olduğu bütçe açığının yanı sıra ortaya çıkan göç hareketleri kısa sürede ekonominin zarar görmesine sebep oldu. Başta Rusya olmak üzere dış devletlerin Osmanlı toplumundaki nitelikli nüfusla yakından ilgilenmeleri ve içerideki ekonomik sorunlar dış göçleri tetikledi. Özellikle Ermenilerin yoğun olarak dışarıya göçüne tanık olduğumuz bu dönemde vergi yükümlülüklerini yerine getiremeyen kişilerin göç etmesine izin verilmedi. Mali sorumluluklardan ya da izin belgesini almaktan kurtulmak isteyen Gayrimüslim nüfustan bazı kişiler illegal yollardan göç etti. Nitelikli nüfusunu kaybetmek istemeyen Rusya, toplumsal olarak düzenlemeler yaparak işine yarayacak kişileri meskûn hale getirirken niteliksiz nüfusun da Osmanlı topraklarına göç etmesini teşvik etmekteydi. Loris-Melikov ve Dundukov Korsakov, Osmanlı topraklarından gelen göçmenleri iskân ettirmeye çalışırken İngilizler de elçilikleri vasıtasıyla göç hareketlerine müdahil oldu. Osmanlı’nın istihdam alanı oluşturamadığı Harput, Şam, Lübnan ve Suriye gibi bölgelerden birçok Gayrimüslim nüfus dışarıya göç etti. Aynı zamanda göçmenler arasında beklentilerine karşılık bulamadığı için memleketlerine geri dönenler oldu. Osmanlı, göçmenleri niteliklerine göre iskân ettirmeye çalışarak ekonomiye yük olmalarının önüne geçmeye çalıştı. Ancak savaşların ve nüfus hareketlerinin yoğunluk kazandığı bu dönemde ekonomik sorunların önüne geçmek kolay olmadı.
