پژوهش‌های آبخیزداری (Sep 2024)
بررسی تغییرات زمانی سطح دریاچۀ مهارلو با استفاده از تصویرهای ماهواره و عامل‌های مؤثر بر آن
Abstract
مقدمه و هدفدریاچة مهارلو در استان فارس یکی از دریاچه‌های آب شور ایران است که در فاصلة 10 کیلومتری جنوب‌شرقی شیراز است و از دیدگاه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی برای این منطقه اهمیت زیادی دارد. ازاین‌رو، بررسی روند تغییرات سطح این دریاچه در دورة زمانی بلندمدت به‌منظور تصمیم گیری های صحیح به‌وسیلة مدیران اهمیت ویژه ای دارد؛ بر این اساس در این پژوهش تغییرات زمانی سطح آب دریاچه مهارلو بررسی شد.مواد و روش هامنطقة پژوهش‌شده آبخیز مهارلو بود. با استفاده از داده های ماهوارة لندست در طول دورة آماری 2020-1986 مساحت دریاچه در هر تصویر تعیین شد. سپس، روند تغییرات سطح دریاچه در این دوره با استفاده از آزمون من کندال بررسی‌شد. افزون بر این، عامل‌های مؤثر بر تغییرات سطح دریاچه همچون تغییرات بارندگی، آب‌دهی ورودی به دریاچه، تراز سطح آب زیرزمینی، جمعیت و مساحت پوشش گیاهی آبخیز در این دورة آماری ارزیابی شد.نتایج و بحثنتایج این پژوهش نشان داد که روند تغییرات مساحت دریاچة مهارلو در دورة مطالعه‌شده معنی‌دار و کاهشی (km2/year 3) بود. نقطة تغییر زمانی، ماه سپتامبر 2007 بود و از این تاریخ به بعد کاهش شدیدی در سطح دریاچه رخ داد. همچنین، نتایج بررسی تغییرات بارش نشان داد که روند اندازه‌ی بارش منفی و بی‌معنی بود؛ هر چند که روند تغییرات آب‌دهی ورودی به دریاچه و تبخیر، منفی و معنی‌دار بود. روند تغییرات جمعیت و پوشش گیاهی افزایشی و معنی‌دار بود. همچنین، نتایج این پژوهش نشان داد که روند تغییرات سطح تراز آب زیرزمینی در این محدوده منفی و معنی‌دار بود.نتیجه گیری و پیشنهادهانتایج این پژوهش نشان داد که روند تغییرات سطح دریاچة مهارلو به‌شدت کاهشی بود. بررسی عامل‌های تأثیرگذار روی سطح دریاچه نیز نشان داد هیچ‌گونه روند معنی‌داری در اندازة بارش در آبخیز به‌عنوان یکی از تأمین‌کننده‌های اصلی آب ورودی به دریاچه، رخ نداده است. هرچند روند تغییرات بارش معنی‌دار نبود و روند تبخیر هم کاهشی بود، اما روند جمعیت و پوشش گیاهی در آبخیز افزایشی بود که ناگزیر نیاز به تأمین آب بیشتر در این محدوده است. این موضوع منجر به افزایش بی‌رویة برداشت از منابع آب زیرزمینی و جریان‌های سطحی شده است. به این دلیل، روند سطح تراز آب زیرزمینی و آب‌دهی ورودی به دریاچه، کاهشی و معنی‌دار بود. افزون بر این، اثر متقابل این عامل‌ها منجر به روند منفی تغییرات سطح دریاچه شد. بنابراین، با توجه به اهمیت دریاچة مهارلو در آبخیز و به‌منظور جلوگیری از کاهش سطح دریاچه، مدیران باید توجه زیادی به اجرای برنامه‌ریزی‌های پایداری سرزمین داشته باشند.
Keywords
