شناسایی و راستی‌آزمایی چوب‌های وارداتی در بازار ایران؛ بخش دوم: سوزنی‌برگان

Abstract

سابقه و هدف: چوب‌های سوزنی‌برگ وارداتی از کشورهای شمالی ایران «چوب روسی» نامیده شده و علی‌رغم اینکه نام‌های فارسی برای جنس‌های گوناگون سوزنی‌برگ موجودند، انواع گوناگون این چوب‌ها با نام‌های روسی چون «ساسنا (Сосна)»، «یولکا (Ёлка)» و «لیست‌وینیتزا (Лиственница)» شناخته می‌شوند. گرچه به‌شکل تجربی، برخی از فروشندگان، نام‌های روسی این چوب‌ها را به جنس خاصی ربط می‌دهند ولی تاکنون پژوهش سازمان‌یافته و علمی‌ای برای بررسی صحت این تطابق انجام نشده و تهیه درست یک گونه سوزنی‌برگ، به سردرگمی بزرگی برای مصرف‌کنندگان تبدیل شده است. باتوجه به تفاوت کارآیی و کاربرد متفاوت چوب‌‌ها، عدم شناخت جنس سوزنی‌برگان تجاری و کاربرد نادرست آن‌ها مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد. از این رو، هدف این پژوهش، بررسی بازار الوار تراش‌خورده سوزنی‌برگ در ایران از نظر فراوانی چوب‌های موجود و تطابق نام‌های تجاری آن‌ها با جنس/گونه‌های شناخته شده است. مواد و روش‌ها: 25 قطعه چوب سوزنی‌برگ به همراه فهرستی از نام‌های تجاری آن‌ها از یارد اداره بندر و دریانوردی استان گیلان و ده چوب فروشی در تهران و کرج تهیه شدند. از فروشندگانی که چوب‌های سوزنی‌برگ وارداتی را با نام کلی «چوب روسی» ارایه داده و تمایزی بین انواع چوب‌ها قائل نمی‌شدند، نمونه‌ای گردآوری نشد. چوب‌ها از نظر ماکروسکوپی بررسی و پس از تهیه اسلایدهای میکروسکوپی و عکس‌برداری، ویژگی‌های آناتومی چوب هر نمونه، براساس فهرست بین المللی ویژگی‌های چوب برای شناسایی سوزنی‌برگان استخراج شدند. سپس، شناسایی چوب با ترکیبی از چند شیوهء پیشنهادی انجام شد. یافته‌ها: فراوان‌ترین چوب‌های سوزنی‌برگ در بازار ایران –به‌ترتیب- یولکا، ساسنا و لیست‌وینیتزا بوده و پس از آن‌ها، نراد با فراوانی به‌مراتب کمتری وجود داشت. به‌غیر از نراد، بقیه سوزنی‌برگان –با ملاک قرار دادن معادل روسی- عمدتاً با نام درستی به‌فروش می‌رسیدند. هشت نمونه از ده نمونه چوب یولکا، گونه نوئل (Picea sp.)؛ شش نمونه از هفت قطعه چوب ساسنا، کاج جنگلی (sylvestris Pinus) و هر سه قطعه لیست‌وینیتزا، مِلِز (Larix sp.) شناسایی شدند اما در مورد نراد (Abies sp.)، اشتباهات زیادی دیده شد. اصولاً در برخی چوب‌فروشی‌ها، واژه «نراد» معادل کلیتِ «چوب روسی» گرفته شده و نه یک گونه از بین چند گونه سوزنی‌برگ وارداتی. از چهار منبعی نیز که نراد را به عنوان چوبی متمایز به فروش می‌رساندند، دو مورد کاج بودند. نتیجه‌گیری: ویژگی‌های ماکروسکوپی چوب سوزنی‌برگان چون رنگ، بافت و تلالوء چوب، اندازه و فراوانی کانال‌های رزینی، نحوه تغییر چوب آغاز به پایان و حضور کیسه قیری در برش طولی، ویژگی‌های قابل‌اعتمادی برای شناسایی نبوده و حتماً نیاز به بررسی‌های میکروسکوپی می‌باشد. در بعد ماکروسکوپی، تنها ویژگی قاطع، حضور یا غیبت کانال رزینی در مقطع عرضی است که به واسطه آن به‌راحتی می‌توان نراد را از دیگر چوب‌های بازار، متمایز کرد. در بعد میکروسکوپی، بزرگ بودن منافذ میدان تلاقی کاج، تمایز آن را از دو چوب دیگرِ دارای کانال رزینی (نوئل و ملز) سهولت بخشیده ولی تمایز دو چوب نوئل و ملز مشکل و در برخی موارد، ناممکن است. درمجموع می‌توان نتیجه گرفت که گرچه در بازار چوب ایران، کاربرد نام‌های روسی برای چوب‌های سوزنی‌برگ تجاری تاحد زیادی درست‌اند ولی بهتر است استفاده از نام‌های معادل فارسی روایج یافته تا اشتباهات و سردرگمی‌ها کاهش یابند.

Keywords

• آناتومی چوب
• شناسایی چوب
• چوب روسی
• مقاطع میکروسکوپی
• بازار چوب ایران