Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Nov 2023)
Bir 11./17. Yüzyıl Aliminin Ahir Zaman Beklentisi: Aḥmed b. Ḥayder el-Ḥarīrī (ö. 1078/1668) ve Mehdīlik Risalesi
Abstract
Aḥmed b. Ḥayder el-Ḥarīrī, 11./17. yüzyılda Osmanlı coğrafyasında yaşamış bir alimdir. Onun Sultan İbrāhīm’in iktidarının sonlarına doğru kaleme aldığı mehdīlik risalesi bu makalenin temel konu zeminini oluşturmaktadır. Bir fetva mecmuasının vikaye sayfalarında kayıtlı olarak günümüze ulaşan ve şimdilik başka bir nüshası tespit edilemeyen bu risale, Aḥmed b. Ḥayder’in yaşadığı dönemde Mehdī’nin zuhuru çerçevesindeki beklentiyi bireysel ve toplumsal düzeyde oldukça güzel yansıtmaktadır. Esasında bu beklenti hicrî milenyum sebebiyle Sultan 1. Süleymān döneminde ve sonrasında en yüksek ifade biçimine ulaşan ancak gerçekleşmeyen kıyamet başlangıcı öngörüsünün bir sonraki yüzyıla transfer ettirilmesinden kaynaklanmaktadır. Risalenin muhtevası Muḥyiddīn İbnu’l-ʿArabī ve Celāluddīn es-Suyūṭī gibi Osmanlı’daki mehdīlik literatürüne fazlaca etkide bulunmuş iki ismin görüşlerinin bir terkibi üzerine kuruludur. Makalede önce Aḥmed b. Ḥayder’in hayatı ve risalenin ona aidiyeti ele alınmış, ardından da risale satır aralarına yansıyan bilgiler özelinde muhteva analizine tabi tutulmuştur. Risalenin Arapça harfleriyle dizilmiş versiyonu, tercümesi ve orijinal halinin görsel imajı ek olarak sunulmuştur.
Keywords
