نگاهی جامعه‌شناسانه به مواجهۀ خود و دیگری بر پایۀ نظریۀ هورتون کولی (مطالعۀ موردی: رمان أَقودُک إلی غیری از عائشة أَرناؤوط)

Abstract

بی‌تردید، خود و دیگری در بستر مدرنیته، دستخوش ایده‌پردازی‌های متفاوت­تری از دوران پیشامدرن قرارگرفته است. در چنین دورانی، از کارسازترین شیوه‌ها برای درک صحیح این پیوند، دریافت صورت‌بندی‌های جدید جامعه‌شناسان از آن می‌باشد. «چارلز هورتون کولی»، جامعه‌شناس آمریکایی، از نظریه‌پردازانی است که این موضوع را با نگاه متمایزی نسبت به ایده­پردازان این حوزه نگریسته است. او با شیوۀ «درون‌نگری همدلانه»­اش، خود را در پیوندی دائمی با جامعه تعریف ‌می‌کند و جز در بافتار جامعه و آیینۀ اذهان دیگران، راهی برای کشف و فهم آن قائل نیست. کولی این پیوستار را در چهار شکل که مشتمل­اند بر «پیوند ارگانیک»، «پنداربودگیِ دیگری»، «خودآیینگی» و «خود-دیگری گروهی»، با مختصاتی ویژه­‌ دسته‌بندی کرده است. این رویکرد جدید به خود و دیگری در پژوهش حاضر به‌‌عنوان مبنایی نظری برای تحلیل رمان «أَقودُک إلی غیری» از عائشة أرناؤوط انتخاب شده تا به محوری­ترین مسئله­اش که از پیشانی‌نوشت آن هویداست، نگاهی علمی بیندازد. نتایج حاصل از این جستار نشان می‌دهد که نویسندۀ سوری-آلبانیایی این رمان، بی­توجه به نگرۀ جامعه‌شناختی کولی و صورت‌های ارائه‌‌شدۀ او در پیوند خود و دیگری نبوده است. او با طرحی که از وجود نامرئی «ساروس» -عنصر مهم قصه­اش- ریخته، مواجهه با دیگریِ خیالی یا «پنداربودگیِ دیگری» را به شکل پرنمودی تجسم بخشیده است. همچنین از رهگذر ارتباط متمایز و عمیقی که مریم - قهرمان داستانش - با شخصیت­های متنوع داستان می­سازد، جلوۀ پرواضحی از پیوند ارگانیک، خودآیینه­سان و خود-دیگری گروهیِ کولی را تداعی کرده است؛ امری که جزئیات آن در لابه­لای این پژوهش، با ذکر شواهدی از رمان به اشاره درآمده است.

Keywords

• خود
• دیگری
• هورتون کولی
• عائشة أرناؤوط
• رمان «أَقودُک إلی غیری»