Osmanlı Devletinde Devlet-Tarikat İlişkileri Bağlamında Meclis-i Meşayih

Abstract

Osmanlı Devleti, tarih sahnesine çıktığı andan başlamak üzere özellikle ciddi problemlerle karşı karşıya kaldığı 19. yüzyıla kadar tarikatlara, belirli bir özgürlük anlayışı çerçevesinde, sahip oldukları önemli işlevleri sebebiyle, gelişme ve büyümelerine izin vermiştir. Ancak Safevi tehlikesinin yükselişe geçtiği ve merkezileşmenin ağırlığını giderek hissettirmeye başladığı zaman dilimlerinde tarikatlar üzerindeki denetimini de artırmıştır. Bu denetimin artmasına paralel olarak 19. yüzyılla beraber dönemin getirmiş olduğu yeni şartlar ve Osmanlı Devleti’nin bu şartlara uyum sağlamak için yürüttüğü politikalar; tarikat ve tekkelerin devlet tarafından sağlanan özerk durumdaki statülerini kaybetmelerine sebep olmuştur. Tarikatların devlet tarafından denetim altına alınmalarının önemli bir göstergesi Meclis-i Meşayih’in kurulmasıdır. Şeyhülislamlık tarafından denetlenen dergâhlar, 1866 yılında Şeyhülislamlığa bağlı olarak kurulan Meclis-i Meşayih kurumunun uhdesi altına alınmıştır. Böylece kademeli bir biçimde başlayan tekkeleri kontrol süreci, bir kurumsal yapının ortaya çıkmasını kaçınılmaz hale getirmiş ve bu durumun bir sonucu olarak Meclis-i Meşayih kurularak çalışmalarına başlamıştır. Tekke ve zaviyelere ait tüm işler ve özellikle şeyh atamalarından sorumlu olan Meclis-i Meşayih, tekkelerin kontrol altına alınması açısından da önemli bir konum elde etmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin tarikatlarla olan ilişkisinde Meclis-i Meşayih’in amacı, önemi ve kararları nelerdir sorusuna cevap aranacaktır. Anahtar Kelimeler: Din Sosyolojisi, Dini Gruplar, Tarikat, Devlet-Tarikat İlişkisi, Meclis-i Meşayih.