ارزیابی پایداری سیاست‌های قیمت‌گذاری آب کشاورزی با استفاده از شاخص ترکیبی: مطالعه موردی استان قزوین

Abstract

یکی از وظایف دشوار سیاست‌گذاران انتخاب بین مجموعه سناریوهایی است که برای دریافت تعرفه آب در اجرای سیاست قیمت‌گذاری آب کشاورزی، از لحاظ اجرایی و قانونی امکان‏پذیر باشند. هدف تحقیق حاضر بررسی نتایج بالقوه ابزارهای مختلف قیمت‌گذاری آب (هکتاری، حجمی و تعرفه دوقسمتی) و اثرات آنها بر پایداری اراضی آبی با در نظر گرفتن ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بود. بدین منظور، با استفاده از روش برنامه‌ریزی ریاضی اثباتی، رفتار کشاورزان در مواجهه با ابزارهای مختلف قیمت‌گذاری آب کشاورزی شبیه‌سازی شد و محاسبة شاخص ترکیبی برای اندازه‏گیری پایداری اجرای هر ابزار قیمت‌گذاری به کمک روش تحلیل سلسله‏مراتبی صورت گرفت. داده‌های مورد نیاز از طریق نمونه‏گیری خوشه‌ای دومرحله‌ای با تکمیل 120 پرسشنامه از کشاورزان زیر پوشش شبکه آبیاری دشت قزوین و همچنین، با بهره‏گیری از نظرات و تجارب کارشناسی و داده‌های اسنادی جمع‏آوری شد. نتایج نشان داد که اجرای ابزارهای سیاست قیمت‌گذاری مورد بررسی دارای اثرات منفی بر شاخص‌های پایداری اقتصادی (سودآوری) و اجتماعی (اشتغال) است و تنها بر شاخص‏های زیست‌محیطی تأثیر مثبت دارد؛ مصرف آب در روش قیمت‌گذاری هکتاری افزایش و در روش‌های حجمی و تعرفه دوقسمتی کاهش می‏یابد؛ همچنین، در روش قیمت‌گذاری تعرفه دوقسمتی، شاخص کل پایداری از سایر سناریوهای مورد بررسی بالاتر بوده، که بیانگر کارآیی این روش برای رسیدن به پایداری است و به بیشترین کاهش مصرف آب می‌انجامد. از این‏رو، اجرای سیاست قیمت‏گذاری تعرفه دوقسمتی و نیز اتخاذ سیاست‏های جایگزین در راستای پایداری کامل و جبران اثرات منفی این سیاست پیشنهاد شده است.

Keywords

• شاخص‌های ترکیبی
• پایداری
• ابزارهای قیمت‌گذاری آب کشاورزی
• برنامه‌ریزی ریاضی اثباتی
• قزوین (استان)