تجزیه پایداری عملکرد دانه برخی از ژنوتیپ‌های برنج با روش‌های پارامتری و ناپارامتری تک‌متغیره

Abstract

سابقه و هدف: برنج یکی از مهمترین گیاهان زراعی است و در ایران دومین محصول زراعی پس از گندم به‌شمار می‌رود. عملکرد دانه برنج به‌شدت تحت تأثیر محیط قرار می‌گیرد و به‌نژادگران اغلب پایداری ژنوتیپ‌های با عملکرد بالا را در محیط‌ها پیش از معرفی به‌عنوان یک رقم می‌سنجند. وفق‌پذیری‌ ژنوتیپ‌های برنج نسبت به شرایط محیطی برای سازگاری تولید محصول در سال‌ها و مکان‌های مختلف مهم است. هدف از این مطالعه، شناسایی لاین‌های برتر از نظر عملکرد دانه و پایداری عملکرد از بین نه لاین‌ برگزیده برنج از آزمایش مقدماتی عملکرد دانه است.مواد و روش‌ها: تعداد نه لاین حاصل از تلاقی بین لاین‌های مؤسسه تحقیقات بین‌المللی برنج (IRRI) و ارقام اصلاح شده و بومی ایرانی و منتج از آزمایش مقدماتی عملکرد سال زراعی 88-1387، به‌همراه رقم شاهد شیرودی، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار در سه منطقه تنکابن، آمل و گرگان طی سه سال زراعی 91-1388 ارزیابی شدند. تجزیه پایداری با واریانس محیطی (S2i)، ضریب تغییرات (CVi)، واریانس (2i) و واریانس انحراف (S2) شوکلا، اکووالانس ریک (Wi)، ضریب رگرسیون (bi)، ضریب تشخیص (R2)، تجزیه واریانس ابرهارت-راسل، آماره پایداری عملکرد(YSi) و روش‌های ناپارامتری (1)Si، ((2)Si، TOP و میانگین و انحراف معیار رتبه انجام شد.یافته‌ها: تجزیه واریانس ساده عملکرد دانه گویای تفاوت‌های ژنتیکی بین ژنوتیپ‌ها بود. تجزیه واریانس مرکب داده‌های آزمایش، پس از آزمون بارتلت و معنی‌‌دار نشدن آن و اطمینان از یکنواختی خطاهای آزمایشی، انجام گرفت. نتایج نشان داد که اثرات ژنوتیپ، سال، مکان و اثرات متقابل ژنوتیپ × سال، ژنوتیپ × مکان و ژنوتیپ × سال × مکان معنی‌دار شدند. مقایسه میانگین‌های 10 ژنوتیپ نشان داد که ژنوتیپ‌های 2، 5 و 4 از نظر عملکرد به‌ترتیب با 1/6528، 1/6495 و 1/6450 کیلوگرم در هکتار دانه در یک گروه قرار گرفتند و بیشترین عملکرد دانه را تولید کردند. همچنین تجزیه واریانس صفات زراعی گویای اثر معنی‌‌دار ژنوتیپ بر صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه، تعداد دانه خالی، تعداد دانه پر، طول خوشه و وزن هزار دانه بود. بر اساس روش‌های پارامتری پایداری، ژنوتیپ‌های 5، 3، 10 و 2 پایدار بودند. بر اساس شاخص عملکرد دانه و پایداری (YSi)، ژنوتیپ‌های 2، 3، 4، 5 و 10 دارای پایداری عملکرد دانه بالاتری بودند. همچنین بر اساس شاخص ناپارامتری TOP، ژنوتیپ‌های 4، 10، 1، 2 و 5 و بر اساس دو معیار و ، ژنوتیپ‌های 1 و 5 پایدارترین ژنوتیپ‌ها بودند. همبستگی بین شاخص‌ها نشان داد که استفاده از تعدادی از ‌آن‌ها چندان نیاز نیست و برخی از آنها که همبستگی بالایی با یکدیگر دارند، را می‌توان از تجزیه‌ها حذف کرد. نتیجه‌گیری: در مجموع، ژنوتیپ 5 [شماره 16 از (8948 A )3-2-153-64669IR ×(4سورینام×دیلمانی)] در تمام روش‌های پایداری و ژنوتیپ‌های 2،‌ 3، 4 و 1 در برخی دیگر از روش‌ها، پایدار بودند. از این‌رو، این ژنوتیپ به‌‌دلیل داشتن عملکرد دانه بیشتر نسبت به همه ژنوتیپ‌ها به جز ژنوتیپ 2، ارتفاع بوته کم، تعداد پنجه، دانه پر و وزن هزار دانه زیاد و همچنین داشتن بوته‌های یکنواخت‌تر و تیپ بهتر دانه‌ها می‌تواند به‌عنوان ژنوتیپ برتر انتخاب و در آزمایش‌‌های به‌زراعی بررسی شود.

Keywords

• برنج
• تنش
• سازگاری
• عملکرد
• کیفیت