داروین و ادبیات معاصر ایران

Abstract

در توجه نخبگان ایرانی دورۀ قاجار و پهلوی به دانش‌های نوین نظامی، سیاسی و اقتصادی غرب، جای تردیدی وجود ندارد؛ اما این توجه تنها به این دانش‌ها محدود نبوده است. نخبگان آن دوره به دانش‌های دیگری چون نجوم و پزشکی مدرن هم بی‌علاقه نبودند. یکی دیگر از این دانش‌ها جانورشناسی و به ویژه آراء جانورشناس بزرگ قرن نوزدهم، چارلز داروین، بود تا آنجا که بسیاری از پژوهشگرانِ معاصر افرادی چون انصاری کاشانی را متأثر از داروین و جانورنامۀ او را ملهم از منشاء انواعِ داروین دانسته‌اند. ادبیات فارسی نیز یکی از حوزه هایی بود که تأثیرگذاری داروین و نظریۀ او در آن مشهود و آشکار است. تأثیر نظریۀ داروین بر ادبیات معاصر را از چند جهت می‌توان بررسی نمود؛ الف) محتوا و درونمایه: نویسندگان و شاعرانی چون میرزادۀ عشقی و صادق هدایت بر اساس آراء داروین آثاری خلق کرده‌اند. ب) تجدد ادبی: برخی از نوگرایانِ معاصر برای اثبات درستی ادعای خود به داروین و نظریۀ او استناد کرده‌اند و بر اساس آن تنها تجددی را درست دانسته‌اند که همچون تحول انواع موجودات آرام و تدریجی باشد. پ) سبک‌شناسی: پیدایش سبک‌شناسی در دورۀ معاصر بی‌گمان بدون آشنایی با اندیشه‌های داروین ممکن نبود. بهار در سبک‌شناسی خود به پیروی از داروین اشاره کرده است. ت) نقد ادبی: بررسی نقد ادبی مدرن ایران به خوبی نشان از غلبۀ جهان‌نگری داروینی بر ذهن و زبان ناقدان معاصر دارد.

Keywords

• داروین
• نظریۀ تطور
• سبک شناسی
• تجدد ادبی
• نقد ادبی