پژوهش‌های حفاظت آب و خاک (Jun 2023)
پیش‌بینی اثرهای سناریوهای اصلاحی بر کاهش آسیب‌پذیری جوامع محلی در پهنه سیلاب (رودخانه قره‌چای شهر رامیان-استان گلستان)
Abstract
سابقه و هدف: سیل یکی از آسیب‌رسان‌ترین مخاطرات طبیعی در جهان محسوب می‌شود. درک بهتر پدیده سیل و پیامدهای بالقوه آن ضرورت دارد. تحقیق حاضر بخشی از رویکرد مدیریت ریسک –محور سیل بر اساس چارچوب KULTURisk است که در آن آسیب‌پذیری به‌عنوان یکی از مولفه‌های ریسک سیل بررسی می‌شود. هدف تحقیق ارزیابی آسیب‌پذیری جوامع محلی در مواجهه با پدیده سیل در شرایط موجود و نیز پیش‌بینی اثرهای سناریوهای مدیریتی بر کاهش آن است. ارزیابی آسیب‌پذیری سیل، مستلزم کمی‌کردن اجزای آسیب‌پذیری است. مواد و روش‌ها: در این تحقیق، با توجه به هدف مورد نظر و با استفاده از بازدیدهای میدانی و مرور منابع مولفه‌ها، متغیرها و شاخص‌های متناسب با شرایط موجود منطقه انتخاب شد. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه با جوامع محلی، سالنامه‌های آماری، اطلاعات سرشماری نفوس و مسکن، دستورالعمل و راهنمای سامانه مدیریت آمار و اطلاعات بیمارستانی و همچنین مراجعه به دستگاه‌های اجرایی مرتبط در سطح شهرستان رامیان و استان گلستان جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل شد. جامعه آماری شامل جوامع محلی ساکن در پهنه سیلاب با دوره بازگشت صد سال در بازه‌ای از رودخانه قره‌چای شهر رامیان از سرشاخه‌های رودخانه گرگانرود واقع در استان گلستان می‌باشد. دلیل انتخاب بازه مذکور موقعیت قرارگیری روستاها در مجاورت رودخانه و نیز فراوانی وقوع رخدادهای سیلابی است که طی سال‌های گذشته رخ داده است. مقادیر شاخص‌ها با روش مقیاس طبقه‌بندی شده و با روش فاصله تا مرجع نرمال‌سازی شدند. وزن هر یک از شاخص‌ها با روش دلفی تعیین گردید. مقادیر شاخص‌های نرمال شده در محیط GIS به لایه‌های مکانی تبدیل شدند. بدین‌ترتیب با ترکیب لایه‌های متغیرهای حساسیت، ظرفیت‌های سازگاری و مدارا نقشه آسیب‌پذیری منطقه هدف تهیه شد. بر اساس نتایج حاصل، سه سناریوی اصلاحی شامل ایجاد سامانه هشدار زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک به‌منظور کاهش سطح آسیب‌پذیری در مواجهه با سیل برای منطقه هدف انتخاب شد.یافته‌ها: سطح آسیب‌پذیری مناطق متأثر از سیل در منطقه هدف در شرایط کنونی در طبقه "زیادآسیب‌پذیر" قرار گرفت که با اعمال سناریوی اصلاحی ترکیبی (سامانه هشدار سیل زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک) آسیب‌پذیری به طبقه"کمی‌آسیب‌پذیر" خواهد رسید.نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق حاضر علاوه بر کمک به درک بهتر پدیده سیل و پیامدهای بالقوه آن توسط مردم روستای سیدکلاته و مسئولین، موجب تسهیل در اولویت‌بندی اقدامات متناسب با شرایط منطقه به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری از طریق افزایش ظرفیت‌های سازگاری و مدارا می‌گردد. چرا که میزان اثربخشی اقدامات پیشنهادی (ایجاد سامانه هشدار زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک) بر کاهش آسیب‌پذیری و به تبع آن کاهش میزان تلفات جانی و خسارات مالی مشخص شده است که خود گام مهمی در راستای مدیریت ریسک-محورسیل در مقیاس‌های مختلف مکانی بشمار می‌رود. همچنین نتایج این مطالعه ضرورت ارزیابی آسیب‌پذیری و اتخاذ سیاست‌های خاص در مقیاس محلی (روستای سیدکلاته) را نشان می‌دهد. این در حالی است که این موضوع به‌طور معمول در برنامه‌ریزی‌های فنی و مالی در حوزه مدیریت بحران بویژه مدیریت ریسک سیل لحاظ نمی‌شود.
Keywords
