پژوهش‌های حفاظت آب و خاک (Sep 2022)
بررسی نقش عوامل محیطی بر ویژگی‌های رویشی گونه ریواس (Rheum ribes L.)
Abstract
سابقه و هدف: شناخت رفتار گیاهان در ارتباط با عوامل اکولوژیکی، اطلاعات پایه به‌منظور اصلاح و بهره‌برداری صحیح از مراتع فراهم می‌کند. همچنین تعیین محدوده پراکنش گونه‌های گیاهی و مطالعه ویژگی‌های رویشگاه آنها به انتخاب مکان مناسب برای استقرار آنها کمک می‌کند. گونه ریواس یکی از گونه‌های مرتعی است که علاوه بر داشتن خواص دارویی مهم به دلیل حفاظت خاک در عرصه‌‌های مراتع خشک و نیمه‌خشک ارزشمند است. با توجه به کاهش تراکم این گونه در رویشگاه‌های طبیعی طی دهه‌های اخیر، شناخت ویژگی‌های رویشگاهی می‌تواند کمک مؤثری در امر اصلاح و توسعه ریواس داشته باشد. بنابراین در این پژوهش، اثر عوامل محیطی بر ویژگی‌های رویشی گونه ریواس در سه رویشگاه مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد.مواد و روش‌ها: در این تحقیق ویژگی‌های رویشگاهی در سه رویشگاه چوبک، طرق و کرکز از بخش کوهسرخ واقع در شهرستان کاشمر و ارتباط آنها با ویژگی‌های رویشی گیاه ریواس شامل وزن پایه، تعداد ساقه‌ها و طول ساقه‌ها بررسی شده‌است. عوامل اکولوژیکی مورد بررسی شامل عوامل خاک مانند هدایت الکتریکی، اسیدیته، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، مواد آلی، درصد رس، شن، سیلت و فاکتورهای فیزیوگرافی شیب، جهت و ارتفاع بودند. در هر یک از رویشگاه‌های مورد مطالعه 10 نمونه ریواس جمع آوری شد. در مرحله اول وزن هر پایه برداشت شده اندازه‌گیری و سپس وزن ساقه‌های بدون غلاف تعیین شد. همچنین تعداد ساقه‌ها در هر نمونه شمارش و طول هر ساقه به‌طور جداگانه اندازه‌گیری شد. در نهایت ماتریس شرایط محیطی و ویژگی‌های رویشی ریواس با استفاده از آنالیز افزونگی (RDA) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که خصوصیات خاک در سایت‌های مختلف و در یک سایت در عمق‌های مختلف خاک متفاوت است. در بین عوامل توپوگرافی، ارتفاع بیشترین نقش را بر ویژگی‌های گیاه ریواس دارد. ارتفاع بیشترین همبستگی و رابطه مثبت را با طول و تعداد ساقه ریواس در سطح معنی‌داری 5 درصد دارد. به‌طوری که با افزایش ارتفاع، طول ساقه آنها نیز افزایش می‌یابد. از میان خصوصیات خاک، درصد ماسه، سیلت، فسفر، پتاسیم و درصد آهک از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر خصوصیات ریواس هستند. درصد ماسه با وزن ساقه ریواس همبستگی بیشتری دارد و با افزایش درصد ماسه، وزن ساقه افزایش می‌یابد. پارامترهای شوری خاک و درصد سیلت با خصوصیات گیاه ریواس رابطه منفی دارند. به‌طوری که با افزایش این پارامترها در خاک، تعداد و طول ساقه‌ها و همچنین وزن آنها کاهش می‌یابد.نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که گونه ریواس در سایت رویشی چوبک دارای بیشترین میزان ویژگی‌های رویشی است، بنابراین منطقه چوبک نسبت به دو منطقه دیگر شرایط پوشش گیاهی مناسب تری را برای این گونه فراهم کرده است. در این سایت نمونه های برداشت شده ریواس بیشترین تعداد ساقه و بیشترین میانگین وزن ساقه ها با 1316 گرم را دارا می باشد. بنابراین می توان این سایت را به‌عنوان بهترین منطقه کشت ریواس معرفی کرد. همچنین از نظر پارامترهای محیطی مؤثر بر خصوصیات رویشی ریواس، از بین عوامل توپوگرافی، ارتفاع از سطح دریا، از بین خواص خاک، درصد ماسه، سیلت، فسفر، پتاسیم و آهک از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر ویژگی‌های ریواس هستند.
Keywords
