Acta Universitatis Lodziensis: Folia Archaeologica (Dec 2024)
Jak to z tym cisem było? Drewno cisowe jako surowiec do produkcji naczyń klepkowych w kontekście wczesnośredniowiecznych znalezisk nekropolicznych pochodzących z ziem polskich
Abstract
Analizy paleobotaniczne wskazują, że wśród naczyń klepkowych notowanych w grobach na terenie ziem polskich przeważają okazy wykonane z drewna cisowego (14 egzemplarzy). Częste wyposażanie pochówków w pojemniki cisowe znajduje potwierdzenie dla wielu obszarów europejskich i nie ogranicza się tylko do wczesnego średniowiecza. Obserwacja ta skłania do postawienia pytania o powody, dla których preferowano ten rodzaj surowca. Przyczyn upatrywać należy w korzystnych parametrach technologiczno-użytkowych drewna cisowego, co przejawiało się w jego trwałości i odporności w zmiennych warunkach wilgotnościowych. Po odpowiedniej obróbce zapewniało ono wytrzymałość i szczelność naczynia. Nie bez znaczenia była także efektowna barwa, podnosząca walory wizualne pojemnika. Istnieją jednak przesłanki świadczące o tym, że nadrzędne znaczenie mogły mieć treści wierzeniowo-magiczne i symboliczne wiążące się z cisem, drzewem budzącym skojarzenia ze śmiercią, żałobą i sferą pozadoczesną, a jednocześnie ze stałością i nieśmiertelnością. Mamy tego świadectwa w wielu kulturach. Wiązało się to z biologicznymi właściwościami i siedliskowymi preferencjami cisu. Niemal wszystkie części tego długowiecznego i trwałego drzewa wykazują bowiem silne działanie toksyczne. Wobec powyższego zastanawia, czy naczynia wytwarzane z tego tworzywa pełnić mogły funkcje naczyń użytkowych. Liczne pozostałości wczesnośredniowiecznych naczyń i innych przedmiotów codziennego użytku pochodzących z terenów ziem polskich, wykonanych z drewna cisowego, wykluczają raczej możliwość ich znacznej szkodliwości dla zdrowia człowieka. Potwierdzają to wyniki specjalistycznych analiz, aczkolwiek wskazywana jest konieczność dalszych badań uzupełniających. Konotacje cisu ze sferą zaświatową szczególnie dobrze określają przydatność naczyń cisowych w obrzędowości pogrzebowej, nie tylko – jak w przypadku innych naczyń wkładanych do grobów – w samym kulcie zmarłych, ale też w charakterze wyznacznika statusu pochowanej osoby. Dzięki poręcznym rozmiarom i funkcjonalności, a zwłaszcza specjalnemu i cennemu drewnu, pojemniki te nadawały się do spożywania posiłków bądź trunków na stołach przedstawicieli warstw uprzywilejowanych.
Keywords
