کاربست روش تحلیل گفتمان در راستای فهم نصوص دینی و زمینه‌های صدور آن

Abstract

در دانش فقه الحدیث که متصدی فهم احادیث و مسائل مربوط به آن است، تلاش می‌شود تا نصوص دینی به‌مثابه یک «متن» مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته و خوانش صحیحی از آنها ارائه شود. بر این اساس لازم است جهت فهم «متن» از روش‌های تحقیق «متن محوری» استفاده شود که فراتر از واکاوی متن و عناصر تشکیل‌دهنده آن، به فرامتن و فضای گفتمانی تولید متن نیز توجه داشته باشد. یکی از بهترین روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای جهت فهم متن، روش «تحلیل گفتمان» است که در کنار تحلیل عناصر و اجزاء متن، به ناگفته‌های فراتر از متن نیز توجه داشته و تلاش دارد ابعاد و زوایای مختلفی از متن همانند زمینه‌های صدور، انگیزه‌های متکلم، جریان‌های غالب و مغلوب هم‌عصر را کشف و تبیین نماید. در این مقاله با مطالعه موردی چند حدیث مهم در حوزه اختلاف قرائات قرآنی، تلاش شده کاربست اجرا و بومی‌سازی این روش جهت فهم نصوص دینی را در پنج فضای: ساختاری، معنوی، ارتباطی، گفتمانی و فراگفتمانی معرفی شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که این احادیث در تقابل با چندین جریان گفتمانی در داخل و خارج از مذهب تشیّع تولیدشده و اهداف خاصی را فراتر از الفاظ ظاهری، مدنظر داشته است.

Keywords

• فهم حدیث
• تحلیل گفتمان
• روش عملیاتی پدام
• گفتمان‌های مذهب تشیّع
• اختلاف قرائات