Trabzon İlahiyat Dergisi (Dec 2023)
Hakîm Senâî-yi Gaznevî’nin Hadîkatü’l-hakîka İsimli Eserinde Tahkiye
Abstract
Ebü’l-Mecd Hakîm Mecdûd b. Âdem Senâî-yi Gaznevî (464/1071-525/1131[?]) klasik Fars edebiyatının ilk mutasavvıf şâiri kabul edilir. Hadîkatü’l-hakîka ve şerî’atü’t-tarîka adlı eseri de bu alanda Farsça kaleme alınmış ilk tasavvufî mesnevî olarak nitelenir. 10.000 beyitten oluşan bu eser tasavvufî bir mesnevî olmasının yanı sıra dinî, felsefî, hikemî, ahlâkî konuları da içermektedir. Hakîm Senâî ilk kez bu eseri ile tasavvufun konularını nazım dünyasına taşımış ve konuları ele alırken anlatımı güçlendirmek ve okurun dikkatini cezbetmek için hikâye türünden yararlanmıştır. Hadîkatü’l-hakîka’da 114 hikâye yer almaktadır. Eserde yer alan bu hikâyeler ya okuyucunun dikkatini çekmek için konuya geçmeden önce verilmiş veya bir konu uzun uzun anlatıldıktan sonra konuyu pekiştirmek için ilgili hikâyenin sonunda sunulmuştur. Bu çalışmada Hakîm Senâî’nin hayatı ve eserleri kısaca verilmiş, daha sonra araştırmaya konu olan Hakîm Senâî’nin Hadîkatü’l-hakîka isimli eseri tanıtılmıştır. Bu kısmında eserin bölümleri (babları) detaylı bir şekilde ele alınırken bölümler içinde tespit edilmiş olan hikâyeler başlıklar halinde verilmiştir. Eserdeki hikâyelerin değerlendirilmesi bölümünde de hikâyelerin konularına göre genel tasnifi yapılarak, hikâyelerdeki şahıs ve tipler, anlatım biçimi, hikâyelerin kaynağı ve hikâyelerde geçen Kur’ân-ı Kerîm âyetlerinden iktibâslar tespit edilip değerlendirilmiştir. Tasavvuf edebiyatı tarihinde mühim bir yere sahip olan Hadîkatü’l-hakîka gerek konuları gerekse dinî-tasavvufî ve ahlâkî hikâyeler itibariyle başta Mevlânâ’nın Mesnevî’si ve Attâr’ın Mantıku't-tayr’ı olmak üzere birçok tasavvufî mesnevîlere kaynaklık etmiştir.
Keywords
