Openluchtscholen in Nederland [Freiluftschulen]

Abstract

Dit artikel gaat over zogenaamde 'Openluchtscholen', een schooltype dat voornamelijk voor kinderen met ademwegziektes bestemd was en zijn bloei in Nederland tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog had. De oprichting van openluchtscholen was in eerste instantie een reactie op de groeiende bedreiging door tuberculose in de industrielanden. Om het probleem bij de wortel aan te pakken wilde men bij de kinderen beginnen. Een holistische benadering was alleen op school mogelijk. Naast gezonde voeding en medische verzorging was vooral het onderwijs in licht- en luchtrijke ruimtes belangrijk. Architectonisch is de wens naar het openbreken van binnenruimtes in het begin van de 20ste eeuw natuurlijk geen op zichzelf staand geval en de technische vernieuwingen, zoals met name de skeletbouw, maakten deze ontwikkeling ook mogelijk. Desondanks was het bouwtype 'openluchtschool' een bijzonderheid, omdat zijn recht van bestaan geheel op de vorderingen naar licht, lucht en zon was gebaseerd. De uitgevoerde ontwerpen zijn ondanks de hoeveelheid aan utilitaire eisen niet zuiver functionalistisch, aangezien ook esthetische overwegingen hierbij een rol hebben gespeeld. De uitvoerende architecten waren met uitzondering van Jan Duiker geen vertegenwoordiger van het 'Nieuwe Bouwen', maar meestal gemeentearchitecten. In het algemeen laten de gerealiseerde openluchtscholen stilistisch geen uniforme oriëntatie zien, maar spiegelen zij het brede spectrum van stilistische mogelijkheden van deze tijd. Het kubistische expressionisme van Dudok komt men daarbij vaak tegen. De 'openluchtschoolbeweging' leverde interessante en verbazingwekkende resultaten. Het meest indrukwekkende voorbeeld van een openluchtschool voor zieke kinderen is de Arnhemse Buitenschool uit 1931, die ook vandaag nog voor zieke kinderen gebruikt wordt. In hetzelfde jaar werd Jan Duikers 'Openluchtschool voor het gezonde kind' in de Cliostraat te Amsterdam geopend. Dit is het meest bekende en tegelijkertijd het meest consequente ontwerp van een met licht en lucht doorstroomd schoolgebouw. Op de keper beschouwd mag Duikers openluchtschool niet tot het gelijknamige bouwtype gerekend worden; maar dit type gebouw was wel het uitgangspunt voor deze uitzonderlijke school.