مشخصات و رده‌بندی برخی خاک‌های بادرفتی دارای لملا در مناطق خشک (مطالعه موردی: منطقه زواره، شمال شرق استان اصفهان)

Abstract

سابقه و هدف: خاک‌های لسی که هم در مناطق خشک و هم در مناطق مرطوب یافت می‌شوند، از شایع‎ترین خاک‌هائی هستند که در رسوبات بادی تشکیل می‌شوند. لملاها به‌صورت بندهای نازک در خاک‌های آبرفتی و بادرفتی و در زمین‌نماهای گوناگون مشاهده می‌شوند. هر لملا از لملای دیگر توسط بندهایی با مقدار رس کمتر جدا می‌گردد. لملاها در افزایش قابلیت نگهداری آب و مواد غذایی خاک‌های درشت‌بافت نقش دارند. همچنین در مطالعات باستان‌شناسی و ژئومورفولوری به‌عنوان نشانگر سن تقریبی خاک به‌کار می-روند. هدف این پژوهش مطالعه ماکرو مورفولوژی، میکرو مورفولوژی و ویژگی های فیزیکی و شیمیائی برخی خاک‌های لسی دارای لملا در منطقه زواره استان اصفهان بوده است. مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه در بیست کیلومتری شرق زواره، شهرستان اردستان، شمال شرقی استان اصفهان واقع شده است. این منطقه دارای متوسط بارندگی سالیانه 110 میلی‌متر و میانگین دمای سالیانه 5/19 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. مواد مادری آن بادرفت و سیمای اراضی محدوده، دشت دامنه‎ای است. تعداد هشت خاکرخ در خاک‌های موردمطالعه حفر، تشریح و از تمامی افق‌های آن‌ها، نمونه‌های خاک دست‌خورده به‌منظور بررسی ویژگی‌های مورفولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی جمع‌آوری گردید. از بین هشت پروفیل مطالعه شده، در دو پروفیل، بندهایی بارنگ و بافت متفاوت (لملا و قسمت الوویال) مشاهده شد. مطالعات میکروپدولوژی شامل تهیه و تشریح مقطع نازک خاک برای این خاکرخ‌ها صورت گرفت. رده‌بندی خاک تمامی خاکرخ‌های مطالعه شده تا سطح فاز سری انجام شد. یافته‌ها: خاک‌های لسی موردمطالعه که همه اریدی‌سولز هستند، در سه زیررده، چهار گروه بزرگ، چهار زیرگروه، پنج فامیل، هشت سری و هشت فاز سری طبقه بندی شدند. نتایج نشان داد که در بعضی از لایه‎های خاک‎های بادرفتی، لملا وجود داشته و از شرایط لازم افق آرجیلیک برخوردارند. در مرحله ژئوژنیک تشکیل لملا، با کاهش سرعت باد، ذرات ریزتر به‌صورت بندهای خیلی نازک افقی، موازی با بند‌های ذرات درشت رسوب می‌کنند. در مرحله پدوژنیک، با توقف یک جبهه رطوبتی در مرز بین لایه ریزدانه و لایه درشت دانه زیر و قبل از اشباع شدن لایه ریزدانه، جبهه رطوبتی آب خود را از طریق تبخیر و یا جذب توسط ریشه از دست می‌دهد. ذرات رس معلق موجود در جبهه رطوبتی، پس از تبخیر رطوبت این جبهه در جدار منافذ و یا روی سطح ذرات شن و سیلت تشکیل فیلم رسی می‌دهند. به مرور زمان، این فیلم ضخیم‌تر و از قطر منافذ لایه ریزدانه کاسته می-شود تا اینکه نهایتاً لملا تشکیل شود. وقوع انقطاع سنگی در عمق 140 سانتی‌متری و پرشدگی منافذ کانالی توسط کریستال-های گچ پدوژنیک، تشکیل پدوژنتیک لملا را تسریع می‌کند. در اثر تخریب کانی‎های آهن‎دار اولیه موجود در مواد تشکیل‎دهنده لملا‎ها، آهن داخل این کانی ها خارج و پس از اکسید شدن در سطح لملا‎ها رسوب می‌کند. نتیجه‌گیری: زمانی که سرعت باد کم می‌شود، ذرات با بافت ریزتر به‌صورت بندهای خیلی نازک افقی، موازی با بند های درشت دانه رسوب می‌کنند. این مرحله از تشکیل لملا، ژئوژنیک می‌باشد. مرحله پدوژنیک از زمانی شروع می‌شود که یک جبهه رطوبتی قبل از اشباع شدن لایه ریزدانه در مرز بین این لایه و لایه درشت دانه زیر، مدتی توقف می‌کند و توسط ریشه جذب و یا تبخیر می‌شود. ذرات رس معلق موجود در جبهه رطوبتی، پس از تبخیر این جبهه در جدار منافذ و یا روی سطح ذرات شن و سیلت تشکیل پوشش رسی می‌دهند. به مرور زمان، این پوشش ضخیم‌تر و از قطر منافذ لایه ریزدانه کاسته می-شود تا اینکه نهایتاً لملا تشکیل شود.

Keywords

• آرجیدز
• افق آرجیلیک
• انقطاع سنگی
• خاک‌های بادرفتی
• لملا