تحقیقات مالی اسلامی (پیوسته) (Oct 2021)
پویایی‌های نظری تحلیل بهره و ربا در اندیشه اقتصادی متفکران مدرسی (قرن 12 تا 17)؛ رهیافت‌هایی برای اقتصاد اسلامی
Abstract
مطالعه زمینه‌های شکل‌گیری نهادهای اقتصادی و همچنین پویایی‌های نظری تحلیل آن در مواجهه یک اندیشه دینی می‌تواند دلالت‌های قابل‌توجهی برای اقتصاد و مالیه اسلامی داشته باشد. بدین‌منظور مقاله حاضر به بررسی پویایی‌های نظری تحلیل بهره و ربا در اندیشه متفکران مدرسی می‌پردازد و دلالت‌های آن را برای اقتصاد اسلامی را موردبررسی قرار می‌دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که متفکران مدرسی نخستین از دو رویکرد «سابژکتیو» و «آبژکتیو» و نیز از دو شیوه «مکانیکی» و «غایت‌نگر» برای تحلیل ربا استفاده کرده‌اند. بااین‌وجود عواملی همچون گذار از صورت‌گرایی، افراط در نگرش غایت‌نگر، تحول جهان‌بینی و مواجهه عصری با احکام شریعت سبب گردید تا تحلیل ربا در اندیشه مدرسی چرخش قابل‌توجهی به سمت تحلیل‌های غایت‌نگر و سابژکتیو بنماید و بر این اساس انقلاب نظری تحلیل ربا در اندیشه مدرسی رغم بخورد. این انقلاب زمینه‌ساز گردش تحلیل‌های دینی از پدیده‌های اقتصادی به سمت تحلیل‌های مدرن شد. متفکرین مدرسی فهم قابل‌توجهی از تمایز بهره و ربا داشتند و بر این اساس بهره را عایدی تحمیل‌شده توسط عوامل برون‌زا تلقی می‌کردند و بر این اساس سه مؤلفه «ضرر»، «توقف سود» و «مخاطره» را به‌عنوان زمینه‌های اصلی أخذ بهره معرفی کردند. درنهایت نیز توجه به تحلیل و موضوع‌شناسی ربا به‌مثابه یک مأموریت برای متفکر دینی، توجه به رویکردهای تحلیلی سابژکتیو برای فهم انسانی از پدیده‌ها و نیز کاربست رویکرد غایت‌نگر در کنار رویکرد مکانیکی و ایجاد زمینه ورود هنجارهای دینی به تحلیل برای اقتصاد و مالیه اسلامی ازجمله مهم‌ترین دلالت‌های این مطالعه برای اقتصاد و مالیه اسلامی به‌حساب می‌آید.
Keywords
