هنر و تمدن شرق (Oct 2017)
چشمه آبخوری، عامل اعتباربخشی محلات مراکش
Abstract
فضای مکثی که در میان مدینه شهرهای مراکش قرار دارد مرکز محله مدینه ها را شکل داده است. در مرکز محله‌ها چشمه آبخوری وجود دارد که جز جدایی‌ناپذیر این مکان است. چشمه ها از دو جهت «وجود» و «ماهیت»، در ساختار مرکز محله مدینه‌ها اهمیت ویژه داشته و جز جدایی‌ناپذیر آنها هستند. این مقاله بر آن است تا جایگاه این عنصر (چشمه) را در دو بعد ذکر شده در مرکز محلات مورد بررسی قرار دهد.در بخش اول «وجود» چشمه در بافت مدینه مورد بررسی قرار می‌گیرد. چشمه در همه مرکز محله‌ها وجود دارد و عنصر تکرار شونده است. تکرار یک عنصر آن را در ذهن ماندگار کرده و به نشانه تبدیل میکند. چشمه با سایر عناصر پیرامون خود در تضاد است به همین دلیل توانسته در مرکز محله منحصر به فرد باشد. در بخش دوم، با بررسی ماهیت و ویژگی‌های کیفی چشمه مشخص می‌شود که نقش چشمه در مرکز محله فراتر از جنبه کاربردی آن است. شباهت تزئینات چشمه به فضاهای مهم هویتی مانند : مسجد، مدرسه و حیاط داخلی خانه‌ها نشان می‌دهد که این عنصر از جایگاه معنوی ویژهای در میان ساکنین برخوردار است و بر هویت‌بخش بودن چشمه تأکید دارد.این مقاله براساس مشاهدات میدانی نگارنده نوشته شده و نمونه موردی آن 15 مرکز محله انتخاب شده از مدینه 6 شهر مختلف از کشور مراکش است. با توجه به مشاهدات میدانی صورت گرفته می‌توان چشمه را به عنوان عنصر نشان‌های مرکز محله مدینه‌ها، و عنصر معنا بخش به این فضا دانست. در واقع می‌توان بیان کرد که مرکز محله به واسطه چشمه تعریف می‌شود و گشودگی میان محله که چشمه ندارد، کارکرد مرکز محله را نیز ندارد.
