مقایسه ویژگی‌های زیستی خاک و ذخیره کربن آلی کهور ایرانی و سمر (مطالعه موردی: عسلویه)

Abstract

سابقه و هدف: در اکوسیستم‌های خشک و نیمه‌خشک، ارتباط گونه‌های درختی با رویشگاه بدلیل وجود تنش‌های محیطی شکننده است. گونه بومی کهور ایرانی و غیربومی سمر از جمله گونه‌هایی هستند که علاوه بر روابط آب-خاک-گیاه، زندگی سایر گونه‌های جانوری و گیاهی این مناطق را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این مناطق نقش درختان بومی در ذخیره کربن و تغییر ویژگی‌های خاک حائز اهمیت است. خاک نقش مهمی در چرخه کربن دارد و منبع مهمی برای ذخیره کربن است و گونه‌های درختی می‌توانند به‌دلیل تحمل شرایط سخت محیطی مانند درجه حرارت بالا و تشعشع، تغییراتی را در ویژگی‌های خاک و ذخیره کربن آلی ایجاد ‌کنند. ویژگی‌های زیستی خاک شاخص‌ مناسبی برای سنجش کیفیت خاک هستند و با بررسی آنها اطلاعات مناسبی از تنفس، چرخه‌ غذایی، زیست‌توده میکروبی و ظرفیت معدنی‌کردن نیتروژن خاک بدست می‌آید. کهور ایرانی (Prosopis cineraria (L.) Druce) یکی از گونه‌های مهم بومی و با ارزش ناحیه رویشی صحارا- سندی است که از قابلیت استقرار و سازگاری خوبی برخوردار است و باعث بهبود ویژگی‌های خاک می‌شود. گونه غیربومی سمر (Prosopis juliflora (SW.) DC) به‌صورت گسترده و با رشد سریع و جلوگیری از ریزگردها به‌عنوان درخت علوفه کاشته می‌شود. درختان این نواحی رویشی می‌توانند بر خاک زیر تاج خود به روش‌های مختلف دامنه‌ای از پیامدهای متفاوت داشته باشند و تأثیر حیاتی در غنای میکروارگانیسم‌های خاک دارند. با توجه به اهمیت هر دو گونه در این ناحیه رویشی مقایسه تغییرات ویژگی‌های زیستی خاک و ذخیره کربن آلی در زیر و بیرون تاج پایه‌های کهور ایرانی و سمر در شهرستان عسلویه در استان بوشهر انجام شد.مواد و روش‌ها: برای سنجش تنفس پایه و برانگیخته، کربن زیست‌توده میکروبی و پتانسیل نیتریفیکاسیون 24 نمونه خاک از عمق 30-0 سانتی‌متر به‌روش تصادفی از زیر و بیرون تاج هر دو گونه جمع‌آوری شد. برای محاسبه ذخیره کربن آلی خاک در قطعه‌ نمونه‌های 1×1 مترمربع به کمک سیلندر از عمق 10-0 سانتی‌متر خاک برای بدست آوردن جرم مخصوص ظاهری و کربن آلی نمونه‌برداری انجام شد. همچنین برای اندازه‌گیری ذخیره کربن آلی در لاشبرگ و پوشش علفی در همان قطعه نمونه‌، لاشبرگ و پوشش علفی جمع‌آوری شدند و وزن آنها یادداشت شد. در نهایت 120 نمونه برای هر دو گونه در زیر و بیرون تاج جمع‌آوری شد.یافته‌ها: نتایج تحلیل کرت‌های خردشده نشان داد تأثیر گونه به‌عنوان عامل اصلی بر تنفس پایه (05/0p <) و برانگیخته (01/0p <) معنی-دار است و به‌ترتیب در کهور ایرانی 73/2 و 47/22 میلی‌گرم CO2 در روز و ساعت و در سمر 9/0 و 57/15 میلی‌گرم CO2 در روز و ساعت بود و در کربن زیست‌توده میکروبی و پتانسیل نیتریفیکاسیون اثر معنی‌دار نداشت. تأثیر موقعیت نمونه‌برداری برای تمام متغیرهای بررسی شده معنی‌دار و در زیر تاج بیشتر از بیرون تاج بود.نتیجه‌گیری: با توجه به تأثیر مثبت گونه کهور ایرانی در تنفس پایه و برانگیخته خاک، حفظ و احیاء این گونه بومی با ارزش بسیار حیاتی است و اثر منفی گونه غیر بومی سمر بر تنفس پایه و برانگیخته خاک می‌تواند موجب کاهش فعالیت میکروبی و برهم‌خوردن تعادل چرخه عناصر غذایی و بخصوص کربن شود. بنابراین توصیه می‌شود جهت حفظ بهبود و کیفیت خاک در جنگل‌های طبیعی، جنگلکاری و احیاء اکوسیستم‌های بومی، استفاده از گونه‌های بومی در اولویت قرار گیرد و از ورود گونه‌های غیر بومی به جنگل طبیعی اجتناب شود. همچنین گونه سمر بدلیل مقاومت زیاد، بهتر است در عرصه‌های بیابان‌زدایی و برای تثبیت شن‌های روان کشت شود.

Keywords

• پتانسیل نیتریفیکاسیون
• تنفس میکروبی خاک
• ذخیره کربن آلی
• کربن زیست‌توده میکروبی