ارزیابی تأثیر اجرای طرح صیانت از جنگل‌های زاگرس بر برخی ویژگی‌های خاک

Abstract

سابقه و هدف: جنگل‌های زاگرس در تأمین منابع آب زیرزمینی، تهویه مطبوع، حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش و تأمین زیستگاه حیات‌وحش نقش اساسی دارند. امروزه زیست‌بوم این جنگل‌ها بر اثر بهره‌برداری غیر اصولی و تخریب کاملاً شکننده شده است. این پژوهش در مناطقی از جنگل زاگرس در استان کرمانشاه که تحت اجرای طرح صیانت از جنگل شامل تپه گله و سرخک در شهرستان اسلام‌آباد و قشلاق در شهرستان روانسر بودند، انجام شد. هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی اجرای طرح حفاظت از جنگل بر ویژگی‌های خاک بود.مواد و روش‎ها: برای این منظور نمونه‌های خاک مرکب به روش تصادفی- سیستماتیک از منطقه مذکور و نیز منطقه شاهد مربوطه آن‌ها جمع‌آوری و ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی اندازه‌گیری شدند. ویژگی‌های خاک در مناطق تپه گله، سرخک و شاهد به روش تجزیه واریانس یک‌طرفه و ویژگی‌های خاک قشلاق به روش آزمون T بررسی شدند. نمونه‌های خاک برداشت شده از جنگل در محیط آزمایشگاه هوا خشک و از الک 2 میلی‌متری عبور داده شدند. سپس ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی (pH، EC، چگالی ظاهری و کربن آلی) آن‌ها اندازه‌گیری شد. برای اندازه‌گیری ویژگی‌های زیستی نمونه‌برداری خاک با لوازم استریل انجام شد. نمونه‌ها به آزمایشگاه منتقل و در یخچال (در دمای 4 درجه سلسیوس) تا زمان انجام آزمایش‌های زیستی (تنفس خاک، کربن زیست‌توده میکروبی و ضریب متابولیکی) نگهداری شد.یافته‏ها: نتایج نشان داد که تغییرات آماری معنی‌داری در EC و pH خاک در تمامی مناطق مورد مطالعه مشاهده نشد. مقدار کربن آلی در سرخک به‌طور معنی‌داری بیشتر بود. از میان ویژگی‌های زیستی اندازه‌گیری شده خاک، اختلاف معنی‌داری در تنفس خاک در تمام مناطق مورد مطالعه مشاهده نشد. با این حال، کربن زیست‌توده میکروبی و ضریب متابولیکی خاک در سرخک به‌طور معنی‌داری بیشتر از شاهد و تپه گله بود.نتیجه‏گیری: یافته‌های این پژوهش نشان داد که طرح حفاظت از جنگل اگر به‌صورت شایسته و کامل در عرصه اجرا و پیاده شود (منطقه سرخک) خواهد توانست برخی از شاخص‌های کیفیت خاک را احیا نماید و امید آن می‌رود که باگذشت زمان و رعایت روش‌های مدیریت حفاظت از جنگل، فرآیند احیای خاک در این اراضی جنگلی تحقق یابد. در بین شاخص‌های مورد بررسی کربن آلی خاک و کربن زیست‌توده میکروبی، ازجمله شاخص‌هایی بودند که به‌خوبی نسبت به اعمال درست و کامل طرح حفاظت از جنگل پاسخ داده و شاهد ارتقای این پارامترها در اراضی تحت مدیریت بودیم. این موضوع تأیید می‌کند که برای پایش چگونگی تأثیر مدیریت‌های اراضی، شاخص‌های زیستی کیفیت خاک از حساسیت بیشتری برخوردار بوده و سریع‌تر به این تغییرات پاسخ می‌دهند.

Keywords

• چرای دام
• حفاظت خاک
• کربن آلی
• فرسایش خاک
• قرق