Ta̓ammulāt-i Falsafī (Feb 2023)
دو تفسیر مختلف از علم اجمالی در فلسفه‌ی سینوی و توانایی آن در حل اشکال فرمول‌های پیچیده در رد وجود ذهنی
Abstract
برخی از اشکال‌هایی که اندیشمندان غربی به وجود ذهنی وارد کرده‌اند نزد فیلسوفان ما هنوز ناشناخته است. برای نمونه، هوسرل با پیش‌کشیدن دشواره‌ی فرمول‌های پیچیده‌ی ریاضی مدعی است هیچ صورت ذهنی برای امور پیچیده، مثلاً برای «چند میلیون ضلعی»، وجود ندارد. گرچه تصور ذهنی امور پیچیده به‌معنای عام خود برای اندیشمندان مسلمان مطرح نبوده، بعضی از آن‌ها گاه بحثی مشابه را پیش‌کشیده و گفته‌اند به چنین اموری علم اجمالی داریم. بر پایه‌ی مبادی شناخته‌شده‌ی فلسفه‌ی اسلامی، به‌ویژه فلسفه‌ی سینوی، نیز نخستین پاسخی که به ذهن خطور می‌کند همین علم اجمالی است. ولی علم اجمالی و/یا بازسازی آن آیا می‌تواند پاسخ درخوری برای امور پیچیده باشد؟ علم اجمالی، به‌ویژه در فلسفه‌ی سینوی، خود می‌تواند دو تفسیر مختلف داشته‌باشد: (1) علم بسیط بالفعل - که ناخودآگاه است؛ (2) علم بالقوه. نشان‌خواهیم‌داد معنای (1) در نهایت پذیرفتنی نیست. از این‌رو مطلق علم ناخودآگاه را – پس از ریشه‌یابی در فلسفه‌ی اسلامی و برخی از فیلسوفان غربی هم‌چون لایب‌نیتس - با چند دلیل به‌چالش می‌کشیم. ولی معنای (2) فی‌نفسه پذیرفتنی است. پس با ریشه‌یابی (2) در آثار ابن‌سینا و شرح و تفسیر آن، نشان خواهیم داد ما گاهی چنین علم بالقوه‌ای داریم و اموری چون ملکه‌ی اجتهاد علمی را نیز با همین علم بالقوه می‌توان تحلیل کرد. بالاخره بررسی خواهیم کرد همین علم اجمالی بالقوه‌ی پذیرفتنی به‌طور خاص در مورد اشکال فرمول‌های پیچیده تا چه اندازه می‌تواند کارایی داشته‌باشد.
Keywords
