Cuadernos de Estudios Gallegos (Jul 2021)

A propósito de momo e corpo carnavalesco: de Joan Baveca e a sátira galego-portuguesa ao Cancioneiro Geral

  • Maria Isabel Morán Cabanas

DOI
https://doi.org/10.3989/ceg.2021.134.04
Journal volume & issue
Vol. 68, no. 134

Abstract

Read online

En una cantiga de Joan Baveca a Pero d´Ambroa –ambos integrados en el “cancioneiro de jograis galegos”– se registra la única ocurrencia de momo en el corpus trovadoresco gallego-portugués. Hasta hoy, tal detalle no ha sido objeto de atención de los investigadores, que se limitaron prácticamente a reiterar la indicación de Rodrigues Lapa sobre su valor en un registro coloquial y en sentido figurado en su edición de Cantigas d’escarnho e de mal dizer (1965). Nuestro objetivo es formular una serie de reflexiones acerca de tal vocablo por varias vías: 1. análisis de hipóteses sobre su origen; 2. revisión de documentación coetánea a las cantigas y de textos literarios posteriores, concretamente los del Cancioneiro Geral que aluden a la representación de momos cortesanos; 3. cotejo de expresiones que vinculan risa y cuerpo bajo el prisma de la carnavalización. Así, ciertas isotopías literarias al servicio del humor, la historia de la (pre)teatralidad y la propuesta de una nueva entrada en el repertorio lexicográfico gallego-portugués son puntos nucleares de nuestro estudio. [gl] Numa cantiga de Joan Baveca a Pero d´Ambroa –ambos integrados no “cancioneiro de jograis galegos”– regista-se a única ocorrência de momo no corpus trovadoresco galego-português. Até hoje, tal pormenor não tem sido objeto de atenção dos investigadores, que se limitaram praticamente a reiterar a indicação de Rodrigues Lapa sobre o seu valor num registo coloquial e em sentido figurado na edição de Cantigas d’escarnho e de mal dizer (1965). O nosso objetivo é refletir acerca de tal vocábulo através de várias vias: 1. análise de hipóteses sobre a sua origem; 2. revisão de documentação coetânea às cantigas e de textos literários posteriores, sobretudo os do Cancioneiro Geral que aludem aos momos cortesãos; 3. cotejo de expressões que ligam riso e corpo sob o prisma da carnavalização. Assim, certas isotopias literárias ao serviço do humor, a história da (pré)teatralidade e a proposta de uma nova entrada no repertório lexicográfico galego-português são os pontos nucleares do presente estudo.

Keywords