تولید گیاهان زراعی (Dec 2021)
پایداری عملکرد دانه ژنوتیپهای نخود به صورت کاشت پائیزه با استفاده از روش های ناپارامتری
Abstract
سابقه و هدف: نخود یکی مهم‌ترین حبوبات در ایران است و تقریباً 84 درصد از حبوبات غذایی را به خود اختصاص داده است. عملکرد دانه نخود به شدت تحت تأثیر محیط قرار میگیرد و به‌نژادگران اغلب پایداری ژنوتیپهای با عملکرد بالا را در محیطهای مختلف، پیش از معرفی به عنوان رقم بررسی میکنند. مطالعه دقیق ماهیت برهمکنش ژنوتیپ با محیط، امکان شناسایی ژنوتیپهای پایدار و سازگار را برای به‌نژادگران فراهم میآورد و همواره یکی از موضوعات مهم در تولید و آزادسازی ارقام جدید پایدار و پر محصول در طرحهای بهنژادی بوده است. تطابق و وفقپذیری ژنوتیپهای نخود نسبت به شرایط محیطی برای سازگاری تولید محصول در سالها و مکانهای مختلف مهم است. وجود برهمکنش ژنوتیپ و محیط ارزش ژنوتیپها را در مکانهای مختلف تحت تأثیر قرار میدهد. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بر عملکرد دانه ژنوتیپها و ارقام نخود در چهار محیط و شناسایی ژنوتیپهای پایدار و پرعملکرد در شرایط کاشت پاییزه دیم انجام پذیرفت.مواد و روش ها: در این تحقیق دوازده رقم و ژنوتیپ پیشـرفته نخود طی دو سال زراعی (1397-1395) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مناطق نیمه گرم (کوهدشت) و معتدل (خرم‌آباد) استان لرستان کشت شدند. روش های ناپارامتری مختلف جهت برآورد پایداری ژنوتیپها شامل آمارههای ناپارامتری هان Si(1)، Si(2)، Si(3) وSi(6) ، آمارههای تنارازو NPi (1)،NPi(2) ،NPi(3) و NPi(4)، آماره پایداری میانگین رتبه(R)، آمارههای پایداری کتاتا و همکاران (σr، σmy)، آماره پایداری کانگ (Ysi)، آمارههای پایداری فوکس (TOP،MID و LOW) و شاخص پایداری ژنوتیپ (GSI) استفاده شد. به منظور شناخت بهتر روابط بین آمارههای مختلف، از روش تجزیه به مؤلفههای اصلی استفاده شد.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثرات اصلی محیط (شامل مکان، سال و مکان × سال) و ژنوتیپ × محیط در سطح احتمال یک درصد و اثرات اصلی ژنوتیپ، مکان × ژنوتیپ و سال × ژنوتیپ در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود. اثرات ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به ترتیب 48/6 ،4/77 و 03/13 درصد از مجموع مربعات کل را به خود اختصاص دادند. بایپلات مؤلفه اصلی اول (PC1) در مقابل مؤلفه اصلی دوم (PC2) آمارههای پایداری ناپارامتری مورد مطالعه را در سه گروه طبقهبندی کرد. بر اساس آمارههایNPi(1) ،NPi(2) ، NPi(3) وNPi(4) ژنوتیپهای با کم‌ترین مقادیر به عنوان ژنوتیپهای پایدار در نظر گرفته میشوند. بر اساس آماره NPi (1) ژنوتیپهای G1،G6 و G9 به عنوان پایدارترین و ژنوتیپهای G3 و G5 به عنوان ناپایدارترین ژنوتیپها شناخته شدند. بر اساس پارامترهای NPi(2) و NPi(4) ژنوتیپهای G1، G10 وG9 پایدارترین و ژنوتیپهای G5، G12 و G4 ناپایدارترین بودند. بر اساس نتایج حاصله دو مؤلفه اصلی اول و دوم 68 درصد (به ترتیب 42 و 26 درصد به وسیله مؤلفه اصلی اول و دوم) از واریانس متغیرهای اصلی را توجیه کردند. تجزیه خوشهای میانگین عملکرد دانه و آمارههای ناپارامتری، ژنوتیپهای نخود را در دو گروه اصلی قرار داد. کلاستر اول شامل میانگین عملکرد دانه (MY)، TOP، MID،σr و σmy بودند. کلاستر دوم شامل چهار زیر کلاستر بود. نتیجه‌گیری: بر اساس آمارههای Si(1)، Si(2) ، Si(3) و Si(6) ژنوتیپهای G1، G10 و G9 با کم‌ترین مقادیر، به عنوان پایدارترین ژنوتیپها شناخته شدند. ژنوتیپهای G1 و G9 با کم‌ترین میزان GSI به عنوان بهترین ژنوتیپها از نظر عملکرد دانه و پایداری شناسایی شدند. بر اساس پارامترهای دارای مفهوم دینامیک پایداری، ژنوتیپهای G1،G10 و G9 به عنوان ژنوتیپهای پایدار با عملکرد بالا معرفی شدند.
Keywords
