Północne światło i ciemność w muzyce i malarstwie albo: artystyczna ekspresja tożsamości kulturowej

Abstract

Tekst próbuje dociec, do jakiego stopnia dzieło sztuki może wyrażać tożsamość kulturową artysty oraz czy w ogóle uprawnione jest określanie pewnych dzieł sztuki jako ekspresji tożsamości kulturowej. Na przykładach dzieł sztuki, zarówno malarskich jak muzycznych, tekst stara się scharakteryzować romantyzm narodowy w sztuce skandynawskiej przełomu XX stulecia. Wydaje się, że ów specyficzny „narodowy”, skandynawski smak tych dzieł sztuki jest kombinacją tradycyjnych tematów, odwołujących do dziedzictwa narodowego, oraz szczególnych środków wyrazu, mających na celu ewokowanie skojarzeń z zimnym, surowym krajobrazem Skandynawii. I tak w muzyce Sibeliusa znajdujemy ponure tony oraz ascetyczną instrumentację, w obrazach Haralda Sohlberga ciemne, zimne kolory śniegu i skał. Sami artyści przyznają, że krajobraz ojczyzny miał wielki wpływ na ich sztukę. Z drugiej strony, w wielu pracach skandynawskich artystów odnajdujemy tematy z fińskiego eposu narodowego, Kalevali. Odwołania do symboliki i toposów z Kalevali zdają się integralną częścią muzyki Sibeliusa czy malarstwa Gallen-Kalleli. Typową cechą skandynawskiego romantyzmu narodowego okazuje się „północne światło”; artystyczne przywołanie surowości krajobrazu i klimatu tego regionu. Łącznie z odniesieniami do ważnych wydarzeń mitologicznych, zapisanych w lokalnej tradycji, tworzy on szczególną formę ekspresji, wypływającej z tożsamości kulturowej artysty. Choć pod tą formą, będącą w istocie szczególnym wzorem kulturowym, należałoby szukać elementów uniwersalnych, gdyż ekspresja tożsamości kulturowej musi być równocześnie ekspresją człowieczeństwa, jeśli ma tworzyć wielką sztukę.