Turcology Research (May 2024)
Azerbaycan Edebiyatında Eleştirel Realizm Akımı ve Temsilcileri
Abstract
Azerbaycan edebiyatında, Çarlık Rusyası döneminde ortaya çıkmaya başlayan eleştirel realizm, çoğunlukla toplumsal yapıda meydana gelen problemleri ifade etmek için kullanılan edebî bir akımdır. 19. yüzyıl başlarında Azerbaycan’da ilmi, edebî ve felsefi yapının gelişmesine ve Mirza Fetali Ahundov’un sanatsal faaliyetlerine bağlı olarak Azerbaycan edebiyatında kendini göstermeye başlayan bu edebî akım, Celil Memmedguluzade ve Mirza Elekber Sabir ile en etkili ve en parlak dönemini yaşamıştır. Bu akımda, mizahi bir üslup kullanılmış ve özellikle eğitim, dil, din, kadının toplumdaki yeri ve cehalet gibi konularda ortaya çıkan toplumsal meseleler üzerine eleştirel eserler kaleme alınmıştır. Basın ve yayın organlarında neşredilen yazılarda da büyük ölçüde etkili olan eleştirel realizm edebî akımı, Azerbaycan Edebiyatında “tenkidi realizm”, “maarifçiperver realizm” ve “20. asır realizmi” gibi çeşitli terimlerle isimlendirilmiştir. Bu akım, 19. yüzyılın sonlarına doğru önemli derecede gelişme kaydetmiş, özellikle 1905’ten sonra bu gelişim giderek ivme kazanmış ve edebiyat sahasında etkili olmaya başlamıştır. 20. yüzyıla gelindiğinde ise eleştirel realizm, Azerbaycan tenkidinin en geniş ve en güçlü kolu olarak karşımıza çıkmıştır. Buna bağlı olarak bu yüzyılda eleştirel realizm edebî akımı etrafında toplanan Abdürrahim Bey Hakdediyev, Necef Bey Vezirov, Memmed Said Ordubadi gibi birçok yazar, eserlerinde devamlı olarak demokratik temellere dayanan bağımsız devlet fikrini öne sürmüş, köylü ve işçinin haklarını savunmuş, ilmin ve eğitimin önemini vurgulayarak dini fanatizmi ağır bir şekilde eleştirmişlerdir. Eleştirel üslubun güçlü olduğu bu edebî akım, edebiyat ve sanatta sosyalist realizm varlık gösterinceye kadar etkili bir şekilde devam etmiştir. Çalışmamızda eleştirel realizmin Azerbaycan edebiyatındaki yeri ile bu akımın önemli temsilcileri olan Mirza Fetali Ahundov, Celil Memmedguluzade ve Sabir gibi aydınlar üzerinde durulacaktır.
Keywords
