پیکره (Jul 2023)
کتیبه‌نگاری بناهای قرون اولیۀ اسلامی ایران از منظر تاریخی‌نگری، براساس آرای شیلا بلر
Abstract
بیان مسئله: رویکردهای مختلفی در مطالعات هنر اسلامی وجود دارد که هر یک از این رویکردها، تفاسیر متفاوتی از هنر اسلامی ارائه می‌دهند. از این میان، رویکرد تاریخی‌نگر بر دو مؤلفۀ بسترمندی و تفسیر تأکید دارد و با استناد بر ویژگی‌های تسلسل تاریخی به‌دنبال تبارشناسی هنر اسلامی است. «شیلا بلر» متأثر از این دیدگاه به پژوهش در حوزۀ مطالعات اسلامی می‌پردازد و مهمترین محورهای اندیشۀ او، در مواجهه با هنر اسلامی، توجه به زمینۀ تاریخی است که اثر در آن شکل می‌گیرد. بنابراین، پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که روش و دیدگاه شیلا بلر چگونه می‌تواند درک و دریافت آثار هنر اسلامی را آشکار سازد؟هدف: دستیابی به‌شناخت دیدگاه تاریخی‌نگر شیلا بلر در زمینۀ شناسایی و خوانش کتیبه‌ها در معماری اسلامی هدف این پژوهش است.روش پژوهش: پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و در آن اطلاعات کتابخانهای به‌صورت کیفی تجزیه و تحلیل شده است.یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد با استفاده از این نوع مطالعه می‌توان به الگوی مشخصی از تنظیم ساختار کتیبه‌ها دست یافت که در شناسایی تاریخ آثار بی‌نام و نشان مؤثر است. براساس روش تاریخی‌نگر، بلر هنر و معماری اسلامی را پدیده‌ای محصول حقیقت تاریخی می‌داند. بر این اساس، چیزی که در مرحلۀ نخست در روش پژوهش‌های او ازجمله در کتاب «نخستین کتیبه‌ها در معماری دوران اسلامی ایران زمین»، مورد اهمیت قرار دارد، شواهدی مادی و عمدتاً ملموس هستند و تفاسیر عرفانی و معنوی و ماورایی در نگرش او جایی ندارد. بلر بزرگترین علل حضور کتیبه‌های دینی را پیام تبلیغی آن‌ها می‌داند و در بررسی محتوای کتیبه‌های مذهبی با تأکید بر جنبه‌های تاریخی و نگاهی فرمالیستی، به اطلاعات جامعی از این لحاظ دست می‌یابد. پژوهش‌های او ازجمله کتاب مورد بررسی، افزون بر اینکه فهرستی از مهمترین کتیبه‌های دوران اسلامی ایران به‌دست می‌دهد، مرجعی بسیار سودمند در آموختن شیوۀ پرداختن به کتیبه‌ها می‌باشد. به‌طور کلی، بلر با دیدگاهی تاریخی‌نگر به‌ضبط کتیبه‌ها می‌پردازد و اطلاعات دقیقی در شرح هر کتیبه در زمینۀ محتوایی، تاریخی و جغرافیایی و تحلیل صوری و خط‌شناسانه در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد که ابعاد گسترده‌ای از آثار هنر اسلامی را برای محققان در این زمینه آشکار می‌سازد.
Keywords
