مجله جنگل ایران (Nov 2023)
اثر برخی عوامل انسان‌ساز ایجادکنندۀ تنش بر ساختار جنگل‌های بلوط زاگرس مرکزی
Abstract
مقدمه: جنگل‌های بلوط زاگرس به‌طور مستم در معرض تنش‌های انسان‌ساز قرار دارند، چنانکه نه‌تنها وسعت آنها در حال کاهش است، بلکه ساختار کیفی توده‌ها نیز کاهش می‌یابد. مدل‌ها براساس اطلاعات میدانی می‌توانند تغییر شاخص‌های ساختار جنگل بر اثر عوامل تنش‌زا را قبل از کاهش وسعت جنگل پیش‌بینی کنند. این تحقیق به اثر برخی از عوامل اصلی تنش‌زای انسانی بر شاخص‌های اصلی جنگل‌های زاگرس مرکزی می‌پردازد.مواد و روش‌ها: شاخص‌های ساختاری توده‌های جنگلی تحت پنج کاربری ارضی در ۷۸ قطعه نمونه و ۱۱ تودۀ جنگلی در گستره‌ای به وسعت حدود ۲۴ هزار هکتار از دهستان مشایخ در زاگرس مرکزی توسط پیمایش زمینی اندازه‌گیری شدند. اندازه‌گیری در هر توده، بسته به مساحت در شش تا نه قطعه نمونۀ یک هکتاری به‌صورت سیستماتیک تصادفی با فاصلۀ یکسان انجام گرفت. همچنین از ریز‌قطعات نمونۀ یک متر مربعی برای نمونه‌برداری از پوشش غیردرختی استفاده شد. آنالیز واریانس یکطرفه برای تعیین شاخص‌های تفکیک‌کننده و مدل خطی عمومی برای تحلیل اثر تنش‌های انسان‌ساز بر جنگل به‌کار گرفته شد.نتایج: به‌جز شاخص تراکم درختان بلوط، بقیۀ مشخصه‌های ساختاری در بین توده‌ها متفاوت بودند. این تحقیق نتوانست تفاوتی در درصد پوشش، تعداد اشکوب و تعداد گونه‌های درختی و غیردرختی در بین سطوح تنش (حفاظت و تخریب) بیابد. با افزایش سطح زراعت زیراشکوب و با نزدیک شدن به روستا از متوسط تعداد جست در هر جست‌گروه کاسته و بر قطر متوسط درختان افزوده شد که نشانۀ حذف درختان جوان توسط زارعان بود. سطوح متفاوت چرا و نزدیکی به جاده، تفاوتی در شاخص‌های ساختاری جنگل ایجاد نکرد. اعمال برنامه‌های حفاظتی در دو تودۀ جنگلی کاوند و دوتو، تنها سبب افزایش متوسط ارتفاع درختان شد و بهبود ساختاری دیگری به وجود نیاورد.نتیجه‌گیری: اثر تنش‌های انسان‌ساز بر ساختار جنگل‌های شاخه‌زاد قبل از آنکه سبب کاهش وسعت یا تراکم درختان شود، در قطر درختان و تعداد جست در هر جست گروه نمود می‌یابد. همچنین حفاظت توده‌های جنگلی به‌مدت دو دهه به افزایش متوسط ارتفاع درختان می‌انجامد.
Keywords
