İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (Jun 2023)
MÜTEKADDİMÎN DÖNEMİ KELAM DÜŞÜNCESİNDE VARLIK VE ZAT: KÂDÎ ABDÜLCEBBÂR VE CÜVEYNÎ EKSENLİ BİR OKUMA
Abstract
Varlıklarıntemelde kadîm-hâdis şeklinde iki kısımda ele alındığı kelam düşüncesinde, mevcudlarınidrâkine ilişkin çerçeve zat, sıfat ve fiil ayrımı ekseninde şekillenmiştir.Bunu Tanrı’ya da taşıyan kelamcılar için söz konusu çerçeve, hem hâdis hem dekadîm olanı içerecek şekilde bu metafizik ayrıma dayanmaktadır. Fakat bir yandavarlığın zatın aynı kabul edilmesi, diğer taraftan zat olmak bakımından zatınvarlık anlamını içermemesi, kelamcılar açısından ‘vücud’un bu çerçevedekiyerini tartışmaya açmıştır. Bu hususun incelenmesi, vücudun şey ve zatkavramlarıyla irtibatlı olarak tahlil edilmesini gerekli kılmaktadır. Özellikletartışmaların daha belirgin hale geldiği Kâdî (ö. 415/1025) ve Cüveynî (ö.478/1085) esas alınarak yapılan bu çalışmada, mevcudların idrâkine ilişkin kavramsalbir çerçeve sunulduktan sonra, mütekaddimîn kelamcıları açısından varlığınTanrı’ya ve hâdis varlıklara yüklem oluşunun niteliği, varlığın tek ve biroluşunun ne anlama geldiği soruşturulacak, vücud ve zat kavramları analizedilerek zat olmak bakımından zatın varlık anlamını içermeyecek şekilde nasılkullanıldığı ortaya konulacak ve bunun neden mahiyet fikrine yol açmadığısorusuna cevap aranacaktır.
