Düzce İlahiyat Dergisi (Jun 2023)
Bedevîlikten Hadarîliğe Kûfe, Mehmet Mahfuz Söylemez (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015), 416 sayfa, ISBN: 9788190270
Abstract
Hz. Ömer döneminde fetihlerin hızlanması ile devletin sınırları oldukça genişlemiş ve Müslümanlar fethedilen bölgelere şehirler kurup askerleri buralara yerleştirmişlerdir. Askeri olarak kurulan bu şehirlerden bazıları zamanla gelişerek dönemin büyük kentleri konumuna gelmişlerdir. Askeri olarak kurulan Basra, Kûfe ve Fustat daha sonra kurulan İslâm şehirlerine örnek teşkil etmeleri bakımından son derece önemlidir. Basra kuruluşundan itibaren önemini yitirmeden bugüne kadar gelmiştir. Ancak Kûfe ve Fustat için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Kûfe, Hz. Ömer’in emriyle Sa’d b. Ebû Vakkas tarafından kurulmuştur. Hz. Ali’nin hilafeti buraya taşıması ile şehrin önemi artmıştır. Emevîler’in doksan yıllık hâkimiyetinde valiler Kûfe’yi genellikle olağanüstü şartlarda yönetmişlerdir. Abbâsîler döneminde yirmi yıl başkentlik yapmıştır. Halife Mansûr döneminde Bağdat’ın kurulması ile hilafet merkezi buraya taşınmış ve Kûfe önemini yitirmeye başlamıştır. Kûfe birçok etnik unsurun birlikte yaşadığı kozmopolit bir kent özelliği taşımaktaydı. Nüfusun çoğunluğunu Irak’ın fethine katılıp daha sonra buraya yerleşen Yemen kökenli Güney Arapları oluşturmaktaydı. Kuzey Arapları ise yönetimdeki tek hâkim unsurdu. Kuzey ve Güney Arapları arasındaki İslâmiyet öncesine dayanan husumet burada da kendini gösterdi ve Kûfe’de başlayıp tüm devleti etkileyen olaylar meydana geldi. Kûfe’de Kuzeyli Güneyli çekişmesi dışında bir de mevâli sorunu vardı. Emevîler sonradan Müslüman olan bu kesime Arap olmadıkları için ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapmıştı. Müslüman oldukları halde onlarla eşit haklara sahip olamayan bu kesim Emevîler’in sonunu getirmişti. Zira Abbâsî devletinin kurulmasına mevâli denen bu grup zemin hazırlamıştı. Kûfe’de yaşayan bu farklı etnik unsurlar arasında meydana gelen olaylar devleti de olumsuz etkiliyordu. Kûfe’de başlayıp tüm devleti etkileyen bu olaylar birçok çalışmaya konu olmuşken, bu olayların nedenlerini inceleyen müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Tanıtımını yapacağımız İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde görev yapan Prof. Dr. Mehmet Mahfuz Söylemez’in Bedevîlikten Hadarîliğe Kûfe adlı eseri Kûfe’deki bu çatışmaların sebeplerini inceleyen son derece önemli tespitlerin yapıldığı bir çalışmadır.
Keywords
