Arap Dilinde İştirâk-i Lafzî ve Kur’ân’daki Yeri

Abstract

Çok anlamlılık (iştirâk-i lafzî, polysemy), her dilde görüldüğü gibi Arap dilinde de bulunmaktadır. Erken dönemlerden itibaren Arap dilcileri iştirâk-i lafzî konusunda çeşitli çalışmalar yapmışlardır. Dilcilerin çoğu iştirâk-i lafzînin dildeki varlığını kabul ederken bazıları bunu reddetmiştir. Her grup kendi görüşünü destekleyen birtakım gerekçeler ileri sürmüştür. Arap dilinde bir kelimenin birden çok anlama sahip olması demek olan bu konu için genellikle “el-iştirâkü’l-lafzî” tabiri kullanılmakla birlilkte, “el-iştirâk”, “el-müşterek” ve “el-müşterekü’l-lafzî” başlıklarının -özellikle sonraki dönemlerde- da kullanıldığı görülmektedir. Arap dilinin en eski yazılı kaynaklarının başında gelmesi nedeniyle konunun Kur’ân-ı Kerîm’de araştırılması ile Arap dilinde (şiir ve nesir) araştırılması eş zamanlı olmuştur. Arap dilcileri, bu konunun lafızların lügavî delaletlerinin kısımlarından biri olması nedeniyle benzerlik, zıtlık ve çelişiklik yönünden iştirâk-i lafzîyi “mütebâyin”, “müterâdif” ve “mütezâd” ile karşılaştırma yoluna gitmişlerdir. Bu çalışmada iştirâk-i lafzinin sözlük ve terim anlamı, iştirâkin Arap dilinde varlığı hakkındaki tartışmalar, varlığını kabul eden ve etmeyen dilciler, iştirâki doğuran sebepler, iştirâkin olumlu ve olumsuz etkileri hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak Kur’ân ilimlerinden olan vucûh ve nezâir konusuna değinilerek iştirâk-i lafzî ile ilişkisine işaret edilip Kur’ân-ı Kerîm’den örnekler sunulmuştur.

Keywords

• i̇ştirâk
• lafız
• arap dili
• çok anlamlılık
• müşterek