پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی (Dec 2023)
ابعاد خردمندی از دیدگاه قرآن‌کریم و اصول تربیتی منتج از آن
Abstract
هدف پژوهش حاضر، ارائه اصول آموزش خردمندی بر مبنای ابعاد خرد در اندیشه‌ی اسلامی است. برای رسیدن به این هدف، دو گام برداشته شده است. در گام اول دیدگاه قرآن‌کریم (به‌عنوان منبع اصلی دین اسلام) در مورد خرد، از طریق روش تحلیل‌مفهومی مورد بررسی قرار گرفته است تا ابعاد خرد از دیدگاه قرآن‌کریم مشخص شوند. از جمله ابعاد خردمندی از دیدگاه قرآن «تفکر (در آیات تکوینی یا شگفتی‌های آفرینش)»، «علم‌گرایی (پشتوانه‌ی علمی) و دوری از پندارگرایی»، «ذکر (هوشیاری)»، «آزاداندیشی و پرهیز از تقلید»، «غربال‌گری و پیروی از بهترین»، «پندآموزی و عبرت‌پذیری»، «آینده‌نگری و عاقبت‌اندیشی»، «انسجام وجودی (هماهنگی علم و گفتار با عمل و رفتار)» و «تقوا (خویشتن‌داری)» است. در گام دوم، با روش تحلیل‌استنتاجی، از ترکیب هدف اساسی تربیت از دیدگاه قرآن، که عمل خردمندانه است (مقدمه هنجارین) با ابعاد خرد در قرآن (گزاره‌های واقع‌نگر)، اصول آموزش خردمندی (گزاره‌های تجویزی)، استنتاج و تدوین شدند. از جمله این اصول «آموزش تفکر هدفمند و هدایت‌شده (تعقل)»، «ترغیب به علم-آموزی و اقامه برهان (ذکر دلیل برای امور)»، «تذکر»، «پرورش تفکر نقاد»، «آموزش و زمینه‌سازی برای مقایسه و سنجش و انتخاب بهترین»، «عبرت‌آموزی»، « آموزش تدبیر (ژرف‌نگری و برنامه‌ریزی) و احتیاط»، «التزام عملی به دانش و سخن» و «تقویت اراده» است.
