ارزیابی شاخص‌های تحمل به خشکی در ژنوتیپ‌های گندم دوروم (.Triticum durum L)

Abstract

تنش خشکی یکی از مخرب‌ترین تنش‌های محیطی است که باعث کاهش بهره‌وری گندم در بسیاری از نقاط جهان می‌شود. به‌منظور بررسی شاخص‌های تحمل به خشکی، 23 ژنوتیپ گندم دوروم با منشأ ایرانی و خارجی (ایکاردا) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تنش کمبود آب آخر فصل (دیم) و بدون تنش (آبیاری تکمیلی) در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی در فصل زراعی 95-1394 مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان‌دهنده اختلاف معنی‌دار بین محیط‌ها (آبی و دیم) و ژنوتیپ‌ها از نظر عملکرد دانه بود. مقایسات گروهی نشان داد که از نظر عملکرد در هر دو شرایط بین ژنوتیپ‌های ایرانی (مقایسه 1)، اختلاف معنی‌دار وجود داشت. همچنین بین ژنوتیپ‌های خارجی (مقایسه 2) و بین ژنوتیپ‌های ایرانی و خارجی (مقایسه 3) تفاوت معنی‌دار دیده شد. هشت شاخص کمی تحمل به خشکی شامل شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل (TOL)، میانگین بهره‌وری (MP)، میانگین هندسی بهره‌وری (GMP)، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص عملکرد (YI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI) و میانگین هارمونیک (HAM) بر اساس عملکرد در شرایط تنش (Ys) و بدون تنش (Yp) محاسبه گردید. همبستگی‌های مثبت و معنی‌دار Ys و Yp با شاخص‌های MP، GMP، STI، YI و HAM نشان داد که این موارد مناسب‌ترین شاخص‌ها برای غربال کردن ژنوتیپ‌ها در شرایط تنش خشکی هستند. با انجام تجزیه به مؤلفه‌های اصلی با استفاده از این شاخص‌ها، مؤلفه اول 71 درصد و مؤلفه دوم 28 درصد از کل تغییرات را توجیه کرد. تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌ها را به چهار گروه تقسیم کرد. بر مبنای کل تجزیه‌های انجام شده، ژنوتیپ‌‌ 18 به‌عنوان ژنوتیپ‌ برتر گندم دوروم در هر دو شرایط تنش و بدون تنش شناسایی شد که تحمل بالایی به تنش خشکی دارد.

Keywords

• شاخص های تحمل به خشکی
• گندم دوروم
• تجزیه به مؤلفه های اصلی
• تجزیه خوشه ای
• مقایسه های گروهی