ارزیابی ژنوتیپ‌های حساس و متحمل به تنش خشکی گندم نان پاییزه از نظر صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی

Abstract

سابقه و هدف: گندم مهم‌ترین گیاه زراعی است که حدود 20 درصد از اراضی جهان به کشت آن اختصاص یافته است. بر اساس گزارش فائو حدود 90 درصد از کشور ایران در نواحی خشک و نیمه خشک قرار دارد. تنش خشکی هرساله خسارت فراوانی را در محصولات زراعی ایجاد می‌کند و موجب کاهش 17درصدی عملکرد می‌شود. ازاین‌رو انجام تحقیقات در زمینه بهبود مقاومت گیاهان در برابر تنش خشکی و یافتن راه‌کارهای مناسب جهت به حداقل رساندن تلفات آب در بخش کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. روی این اصل، در این تحقیق چهار ژنوتیپ پیشرفته گندم نان متحمل و حساس به تنش خشکی از نظر عملکرد و سایر صفات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و فنولوژیک تحت شرایط نرمال و تنش رطوبتی موقع گلدهی مورد مطالعه قرار گرفت تا علل تحمل یا حساسیت به تنش از زوایای مختلف در این ارقام مورد بررسی واقع شود. مواد و روش ها: به منظور بررسی اثر تنش رطوبتی در مرحله شروع گلدهی، 4 ژنوتیپ به عنوان فاکتور اصلی (A) تحت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط نرمال و تنش رطوبتی در مرحله شروع گلدهی به عنوان فاکتور فرعی (B) در مزرعه تحقیقاتی بررسی شدند. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها و بین سطوح تنش خشکی از نظر اکثر صفات مورد مطالعه اختلاف معنی‌دار حداقل در سطح احتمال 5% وجود دارد. بر اساس نتایج مقایسه میانگین صفات، تحمل بالای رقم اروم به تنش خشکی به دلیل افزایش بیشتر در صفات ما‌لون دی آلدهید، و پراکسیدهیدروژن برگ و کاهش کمتر در صفات غلظت کلروفیل a، محتوای کلروفیل کل، میزان کاروتنوئید، وزن هزار دانه و ارتفاع بوته می‌باشد. همچنین تحمل بیشتر رقم میهن به تنش خشکی به دلیل افزایش بیشتر صفات میزان پرولین، کاروتنوئید، پراکسیداز، کاتالاز، طول پدانکل و تعداد روز تا 50% گلدهی و کاهش کمتر صفات تعداد دانه در سنبله در اثر اعمال تنش خشکی بود. نتایج تجزیه بای پلات براساس تجزیه به مولفه‌های اصلی نشان داد که صفات مساحت برگ پرچم، سرعت رشد رویشی، تعداد پنجه بارور، عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، کاتالاز، پرولین، پراکسیداز، پراکسیدهیدروژن برگ، مالون دی آلدهید و کاروتنوئید نقش تعیین کننده در جداسازی ژنوتیپ‌ها تحت شرایط نرمال و تنش دارند. نتایج تجزیه علیت نشان داد صفات سرعت رشد رویشی، محتوای کلروفیل کل، محتوای کلروفیل a و ارتفاع بوته به دلیل اثرات مستقیم قابل ملاحظه و همچنین صفات مالون دی آلدهید، میزان پرولین و طول پدانکل، غلظت کلروفیل a، غلظت کلروفیل b، میزان کاروتنوئید، غلظت کلروفیل کل، طول دوره پر شدن دانه و سرعت رشد رویشی به دلیل هبستگی بیشتر با عملکرد دانه می توانند به عنوان شاخص های مناسب جهت گزینش ژنوتیپ‌های پر محصول استفاده شوند.نتیجه گیری: با توجه به آنالیزهای مقایسه میانگین، تجزیه علیت و تجزیه بای پلات عملکرد بالای ژنوتیپ اروم در شرایط نرمال و تنش به میزان پروتئین کل، سرعت رشد رویشی، سرعت پر شدن دانه، وزن هزار دانه، طول دوره پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه بارور، ارتفاع بوته و مالون دی آلدهید بیشتر، مرتبط است، در صورتی که عملکرد بالای ژنوتیپ میهن در شرایط نرمال و تنش به سرعت رشد رویشی، وزن هزار دانه، مساحت برگ پرچم، طول دوره پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه بارور، ارتفاع بوته، غلظت کلروفیل کل، غلظت کلروفیل a و b، طول پدانکل، میزان کارتنوئید، میزان پرولین بیشتر مرتبط می‌باشد.

Keywords

• پراکسیداز
• رنگیزه‌های فتوسنتزی
• کم‌آبی