Cumhuriyet İlahiyat Dergisi (Dec 2020)
Hadis Biliminin Endonezya’ya Girişi ve Gelişmesine Mahfûz et-Termesî ve Hâşim Eş’arî’nin Katkısı
Abstract
Endonezya, İslâm’ın ortaya çıktığı yerden uzak olmasına rağmen, dünyadaki en büyük müslüman nüfusa sahip ülkedir. Buna rağmen, İslâm’ın Endonezya’ya girişi hakkındaki bilgiler hâlâ belirsizdir; çünkü bu konudaki mevcut tarihî veriler hâlâ oldukça sınırlıdır. Bu durum, İslâm’ın Endonezya’ya ilk geldiğinde hadis bilimi olmak üzere İslâm bilimlerinin gelişiminin tarihsel olarak yeniden inşası için zorluklar çıkarmaktadır. Hadis bilimi, tefsîr, fıkıh, tasavvuf ve kelâm gibi İslâm bilimleri kadar popüler değildir. Ayrıca, Endonezya’daki hadis biliminin gelişme ve yayılış serüveni diğer İslâm bilimleri kadar açık değildi. Bu sorundan, Endonezyalı tarihçiler İslâm bilimlerinin ortaya çıktıklarını ve Endonezya’ya yayılmaya başladıklarını izlediler. Bunlar, Endonezya’daki hadis biliminin ortaya çıkışı ve gelişmesi hakkında ipuçları sağlamıştır. Endonezya’da hadis bilimi üzerine yapılan erken izleme çalışmalarına dayanarak, Mahfûz et-Termesî (ö. 1338/1920) ve Hâşim Eş’arî (ö. 1366/1947), yaygın olarak adı geçen ve Endonezya’da hadis bilim tarihinden ayrılamayan iki önemli âlimin isimleridir. Bu iki âlim, İslâm bilimlerinin çeşitli alanlarını kapsayan İslâmî bilgi konusundaki ustalıklarından dolayı Endonezya’daki İslâmî öğretiyi renklendirdi. İkisinin de sömürgecilik döneminde yaşayan Endonezya toplumunda önemli bir rolü vardı. Bu, hadis bilimini Endonezya müslüman halkına geniş ölçüde yaymalarını kolaylaştırdı. Bu araştırma makalesinde betimsel analiz yöntemi ve tarihî yaklaşım ile hem Endonezya’da hadis biliminin ortaya çıkış tarihi, hem de Mahfûz et-Termesî ve Hâşim Eş’arî’nin biyografileri, çalışmaları ve katkıları ile ilgili veriler, bilgiler ve enformasyonları derlenmiştir. Bunun için bu araştırma makalesinde veri toplama ve değerlendirme yöntemi kullanılmıştır. Bu araştırma ise Endonezyaca, Türkçe, Arapça ve diğer yabancı dillerde yazılan kaynaklardan referans olarak yararlandı. İstifade ettiğimiz dergi makaleleri ve bilimsel kitaplar ise burada kaynaklarımızdandır. Endonezya’nın erken dönemdeki âlimleri genelde sadece İslâm’ın bir bilim dalında değil, fakat diğer dallarında da uzmanlardır. Bununla beraber onların sevdikleri, derinleştirdikleri ve odaklandıkları İslâm bilim dalları birbirleriyle karışmıştır. Endonezyalı ilk alimlerin değişik İslâm bilim dallarını kaleme almalarının yanında Endonezya’daki erken İslâmî ilim çalışmaları da birbirleriyle irtibatlıdır. Bu yüzden, hadis ilmini diğer ilimlerden ayırmak zor bir iş sayılabilmektedir. Burada incelediğimiz konu bahisleri Endonezya’da başka bilim dallarıyla karışan hadis bilim tarihi çerçevesindedir. Bu araştırma makalesi ise Endonezya’da sadece hadis biliminin giriş tarihi, Mahfûz et-Termesî, Hâşim Eş’arî ve ikisinin Endonezya’daki hadis gelişme roluna odaklıdır. Bununla birlikte, Bu makalede cevap verdiğimiz soruları hadis biliminin ne zaman ortaya çıkmaya başladığı ve erken ortaya çıkmasına ve yayılmasına en büyük katkı sağlayan ve Endonezyalı müslüman toplum nazarında yüksek otoriteye sahip Mahfûz et-Termesî ve Hâşim Eş’arî’nin Endonezya’da bu konuda ne tür ve nasıl bir rol oynadıklarıdır. Bu araştırmayla amaçlarımız Endonezya’daki erken hadis bilim tarihini incelemek, anlamak ve anlatmaktır. Bunun yanında Endonezya halkına hadis anlayışını öğreten, hadis ilmine derinden önem veren, büyük katkı sağlayan ve en çok etkileyen Endonezyalı hadis âlimlerinden Mahfûz et-Termesî ve Hâşim Eş’arî’den bahsedilmiştir. Endonezya’da hadis çalışmalarını anlamak ve izah etmek, bu iki âlimi tanıma vasıtasıyla daha kolay olacaktır. Bizim incelemeyi tercih ettiğimiz bu iki âlimin dışında Endonezya’nın erken döneminde hadis âliminin bulunmadığı zannedilmemelidir. Burada bizce hadis alanındaki en çok etkili alimleri ele alarak hizmeti ve katkısının anlaşılmasını amaçlıyoruz. Endonezyalı hadis âlimlerini, eserlerini ve katkılarını Türkiye’deki akademisyenlere ve ilim dünyasına tanıtmak ve böylece iki ülke arasında mevcut akademik ve bilimsel ilişkilere katkıda bulunmak güzel olur. Bu araştırma makalesi, Endonezya’da hadis gelişimi ve gelişmesine dair ilk Türkçe kaynaklardan biri olarak Türkiye’deki hadis akademisyenlerine faydalı olur. Endonezya’da hadis biliminin ortaya çıkış tarihi ve Mahfûz et-Termesî ve Hâşim Eş’arî’nin gelişmesine katkıları hakkında bir araştırma başlığının bildiğimiz kadar daha önce hiç yapılmadığından dolayı bu araştırma makalenin, Endonezya ve Türk halklarının, akademik çevrelerin ve akademisyenlerinin birbirlerini daha yakından tanımalarını ummaktayız. Ayrıca, iki tarafın akademik çevrelerinin birbirlerinden bilimsel istifadelerinin artırılmasına da katkı sağlayabilecektir. Endonezya’da çağdaş hadis çalışması ise, bu araştırmanın vasıtasıyla ortaya çıktığı andan itibaren kökenlerine ve ilk gelişim sürecine kadar izlenebilir. Bununla birlikte, dünyanın en büyük müslüman ülkesi olarak bilinen Endonezya’nın, hadis ilminin erken tarihini belirtmeye büyük bir katkısı olmuştur.
Keywords
