Hitit İlahiyat Dergisi (Jun 2023)

Pozitif Şemalar ile Tanrı Tasavvuru ve Dini Başa Çıkma Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma

  • Hızır Hacıkeleşoğlu

DOI
https://doi.org/10.14395/hid.1248630
Journal volume & issue
Vol. 22, no. 1
pp. 73 – 102

Abstract

Read online

Psikoloji literatüründe çeşitli faktörlerin etkisi bağlamında irdelenen şemalar, insanların kendilerini ve çevrelerini anlamlandırma sürecinde etkin bir role sahiptir. Bilişsel temel inançlardan oluşan şemalar, birey tarafından erken yaşlardan itibaren inşa edilen zihinsel şablonlar sunmaktadır. Zihinde mevcut bulunan şemaların olumlu ya da olumsuz nitelikleri, daha sonraki yaşam içerisinde bireylerin kişilik özellikleri ya da tutum ve davranışları açısından belirleyici olabilmektedir. Şemalar değişime müsait dinamik bir yapı barındırmaktadır. Fakat geçmişten bugüne inşa edilen mevcut temel inançların tutum ve davranışlar üzerinde kayda değer bir etki gücü barındırdığı görülmektedir. Bu bağlamda şemaların pozitif içerikler barındırması, bireyin psiko-sosyal yaşamına yönelik pozitif bir bakışı mümkün kılmaktadır. Psikoloji araştırmalarında daha çok olumsuz/uyumsuz boyutlar üzerinden irdelenen şemalar, meydana getirdiği problemler üzerinden ele alınmaktadır. Fakat son yıllarda pozitif psikolojinin de katkısıyla olumlu şemalar üzerinden hareket eden bazı araştırmalar dikkat çekmektedir. Din ile insan arasındaki ilişkinin seyrinde önemli bir değişken olan Tanrı tasavvuru, din psikolojisi alanının temel araştırma alanlarından biridir. Tanrı’yı zihinde tasavvur etme sürecinde etkili olan faktörlerden biri de zihinde mevcut bulunan şemalardır. Nitekim şemalar din dahil bireyin yaşamında yer edinen her şeye yönelik belirli bir şablon sunmaktadır. Söz konusu bilişsel şablonların içeriği, Tanrı’yı ve ilişkili olarak dini başa çıkma stillerini kendi rengine çevirme potansiyeline sahiptir. Bu bağlamda şemaların pozitif içerik barındırması, Tanrı’yı tasavvur etme ve dini başa çıkma sürecinde olumlu niteliklerin baskın olmasına sebebiyet verebilir. Bu çerçevede mevcut araştırmanın temel problemini pozitif şemalar ile Tanrı tasavvuru ve dini başa çıkma arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? sorusu oluşturmaktadır. Alan yazında pozitif şemaların konu edildiği çalışmaların azlığı dikkat çekmektedir. Pozitif psikoloji ile din psikolojisi arasındaki etkileşim göz önüne alındığında bu iki alanın kesişim noktasında yer alan konuların araştırılması önem arz etmektedir. Bu bağlamda pozitif şemalar ile Tanrı tasavvuru ve dini başa çıkma ilişkisini ele alan bu çalışmanın alana katkı sağlaması beklenmektedir. Araştırmanın uygulama kısmında pozitif şemalar ile Tanrı tasavvuru ve dini başa çıkma stilleri arasındaki ilişki irdelenmiştir. Araştırmanın amacına uygun olarak ilgili değişkenler arasındaki korelasyon ve regresyon ilişkileri incelenmiştir. Nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli ile gerçekleştirilen bu çalışmada veri toplama aracı olarak “Pozitif Şema Ölçeği”, “Allah Tahayyülleri Ölçeği” ve “Dini Başa Çıkma Ölçeği” kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini gönüllü olarak katılım sağlayan 18 yaş üzeri bireyler (N=396) oluşturmaktadır. Ankete katılan bireylerin 143’ü (%36,1) erkek, 253’ü (%63,9) ise kadın olup örneklem grubunun yaş ortalaması 28,74’tür. Katılımcılardan elde edilen veriler SPSS 25 paket programı üzerinden analiz edilmiştir. Bulguların ortaya çıkmasında korelasyon ve regresyon testlerine; örneklemin niteliklerinin ortaya çıkmasında betimsel analize başvurulmuştur. Araştırmanın bulgularına göre katılımcıların pozitif şema düzeyleri ile sevgi yönelimli Tanrı Tasavvuru ve olumlu dini başa çıkma düzeyleri arasında pozitif yönde anlamlı ilişki vardır. Ayrıca araştırmada pozitif şemaların sevgi yönelimli Tanrı tasavvurunu ve olumlu dini başa çıkmayı yordadığı görülmüştür. Pozitif şemalar ile korku yönelimli Tanrı tasavvuru ve olumsuz dini başa çıkma arasında ise anlamlılık düzeyinde ilişki olmadığı tespit edilmiştir. Buna göre araştırmanın H1, H3, H5 ve H6 nolu hipotezleri doğrulanırken H2 ve H4 nolu hipotezleri doğrulanmamıştır. Sonuç olarak olumlu duygu ve tutumlar üzerinde etkili bir faktör olan pozitif şemaların özellikle olumlu Tanrı tasavvuru ve olumlu dini başa çıkma stilleri açısından belirleyici bir değişken olduğu ifade edilebilir.

Keywords